Seek, sap po! Raad tmok ez!’ fluistert Mo tegen zijn beste vriend Kees, als ik de klas binnenstap. In mijn ooghoek zie ik beiden snel iets onder hun tafeltje wegmoffelen. Net op tijd, verraadt hun onderlinge blik. Ik doe alsof het gebeuren mij volledig is ontgaan.
Mo en Kees zijn helemaal in de ban van hun geheimtaal. Ze raken maar niet uitgepraat in hun – op het eerste oor – onbegrijpelijk taaltje. Geheimtalen zijn niet alleen geliefd bij kinderen, allerhande duistere en minder duistere types zijn er dol op. Al eeuwenlang. Zo werd ‘back slang’ rond 1870 door zo’n 40 duizend straatventers in Londen gebezigd. Ook onder inwoners van IJmuiden was voor de oorlog een achterstevorentaal in zwang. Net als in de Parijse banlieues waar jongeren de straattaal Verlan spreken: de verhaspeling van l’envers, wat ‘het omgekeerde’ betekent. Onnavolgbaarheid is het belangrijkste motief, geheimen geheim houden.
Vandaag staan we in de taalles stil bij geheimen. ‘Wie kan uitleggen wat het woord geheim betekent?’, vraag ik na een voorleesverhaaltje uit het Grote Geheimboek.
‘Iets wat je voor jezelf wilt houden’, zegt Joshua.
‘Iets wat je ouders niet mogen weten’, voegt Naran toe.
‘En openlijk?’ vraag ik. ‘Weten jullie wat dat betekent?’
‘Tuurlijk juf, dat mag je gewoon weten, is niet geheim.’ IJverig gaan de kinderen aan de slag met het noteren van zoveel mogelijk voorbeelden in de categorie ‘geheim’ en ‘openlijk’. Voorovergebogen, met hun arm de tekst afschermend, zodat hun schoudermaatje het niet kan zien.
‘Joshua, kan jij mij een voorbeeld geven van iets wat openlijk is?’, vraag ik even later. ‘Mijn naam’, antwoordt hij, triomfantelijk. ‘Heel goed, en wat heb je opgeschreven bij geheim?’ Zijn gezicht betrekt. ‘Dat zeg ik niet juf, dat is toch geheim!’ Niet alleen Joshua weigert. Niemand wil zijn geheimen prijsgeven. ‘Geheim is geheim, juf!’
Geheimen hebben het tij niet mee. Waar je vroeger als kind nog weleens je papieren rapport zomaar kon verliezen of met pen stiekem een 3 in een 8 kon veranderen, is dat nu onmogelijk. Magister, het elektronische leerlingenvolgsysteem brengt je ouders al op de hoogte voor je het überhaupt zelf weet. Geheimen zijn uit de gratie. Begrijpelijk, want er gebeurt helaas veel naars in de grotemensenwereld. Zo gedijt corruptie het best bij gebrek aan openheid. Transparantie helpt schandalen zichtbaar te maken, maar dreigt tegelijkertijd te verworden tot een weinig bekritiseerd wondermiddel tegen alle kwalen. Ook in politiek Den Haag. Hoewel het goed is dat in achterkamertjes ramen en deuren opengaan, leidt een glazen huis gemakkelijk tot berekenend gedrag. Beeldvorming achteraf speelt een steeds nadrukkelijkere rol in de besluitvorming en communicatie daarover. Of zoals een topambtenaar onlangs zei: ‘Ik denk wel twee keer na voordat ik iets opschrijf. En áls ik al iets opschrijf, hoe ik het verwoord.’
Wat resteert van de reinigende werking van transparantie als alles onderwater gaat of dat wat op schrift komt zo cryptisch, omsluierd en nietszeggend is dat geen hond het begrijpt? Is transparantie dan niet gewoon een nieuwe geheimtaal geworden? Een Haagse Verlan?
Gelukkig voor Mo en Kees is transparantie in hun fantasiewereld nog niet tot allesomvattend ideaal verheven. Hun geheimen zijn nog veilig. Tenminste, zolang ze sneller achterstevoren kunnen praten dan de juf. ‘hcot, snegnoj?’
Bron: de Volkskrant
