De ooit tot Fiod-rechercheur opgeleide oud-minister wist het zeker. Fraude was hét probleem. Dat 90 tot 95 procent van de mensen de Toeslagenwet keurig naleefde, klopte gewoon niet. Hoe hij dat wist? Hij had ‘brede kennis’. Kennis die zijn ambtenaren ontbeerden. Kamp had enkele rechercheurs gesproken die zijn ‘zeker weten’ ook voelden. Net als het volk, dat voelde het ook. Dus was een spijkerharde aanpak nodig, liet hij de parlementaire enquêtecommissie Fraudebeleid en Dienstverlening weten. Geen twijfel.
En zo werden niet feiten, maar onderbuikgevoelens doorslaggevend voor een fraudewet die tienduizenden gezinnen de afgrond in zou duwen, miljarden belastinggeld kostte en het vertrouwen in politiek en overheid om zeep hielp. Een ontluisterend staaltje van wat emeritus hoogleraar Daniel Kahneman ‘confirmation bias’ noemt. Alleen informatie toelaten die in je eigen straatje past en de rest in de krochten van je brein laten verdwijnen. Kamp toonde zich een horkerige betweter die zonder enige gêne met de waarheid marchandeert. Van zelfreflectie en empathie geen enkel spoor. Op de vraag van commissievoorzitter Salima Belhaj naar enige onderbouwing bromde hij dat zij toch moest weten dat van hogere boetes een preventieve werking uitgaat: ‘Dingen die voor iedereen logisch zijn.’
Logisch misschien vanuit zijn eigen onderbuik, maar niet juist. Kamp, met zijn 71 levensjaren en lange politieke ervaring, had dat toch moeten weten. Al decennialang is uit de toezichtpraktijk en wetenschap bekend dat hogere boetes niet automatisch leiden tot betere naleving van de wet. Kamp veronderstelt dat iedereen die de wet niet naleeft een rationele afweging maakt over pakkans of financiële gevolgen. Een sterk verouderd idee dat simpelweg niet klopt. Veelal hebben mensen andere redenen, vaak onbewust. Bijvoorbeeld omdat ze – zoals bij de toeslagenaffaire – de vaak zeer juridisch geformuleerde regels niet begrijpen of door armoede of andere problemen op overlevingsstand staan. Dubbelchecken of alle informatie van het kinderopvangcentrum klopt en een handtekening correct is geplaatst, komt dan snel in het gedrang. Goede voorlichting en persoonlijke begeleiding zijn in zo’n geval effectief. Niet de torenhoge boetes uit Kamps onderbuiklogica die uitmonden in een neerwaartse spiraal van oplopende schulden en ellende.
Wie overigens hoopt dat minachtende omgang met de feiten een laatste stuiptrekking is van oude politiek, komt bedrogen uit. Ook bij de nieuwe lichting VVD’ers doen onderbuikfabels het goed. VVD-leider Yesilgöz blies recent nog de migratiemythe van ‘héél veel stapelende nareizigers’ nieuw leven in. Wat blijkt: het gaat hooguit om enkele tientallen gevallen. Haar collega Brekelmans, fabeltjesverteller pur sang, blijft onzinverhalen vertellen op basis van eigen anekdotische bewijs over de vermeende aanzuigende werking van ons asielbeleid. Onderzoek na onderzoek, recent nog door het Verwey-Jonker Instituut, wijst uit dat daarvoor volstrekt geen bewijs is.
Al kijkende naar Kamp, vroeg ik mij af wat ik nu het ergste vond. Het gegeven dat hij desastreus beleid maakte op basis van louter onderbuikgevoel? Zijn hardnekkige geloof in eigen waarheden? Het ontbreken van compassie? Of dan toch zijn diepgewortelde dedain voor iedereen die niet past in het plaatje van de rationele, zelfredzame burger. Nog voor ik mijn eigen vraag kon beantwoorden, diende het antwoord zich aan. ‘Het individu dat iets vraagt van de overheid moet ook iets bijdragen’, vond Kamp. ‘Mensen zijn zelf verantwoordelijk’. Wederom legde de voormalig FIOD-rechercheur de schuld bij gedupeerde ouders, schaamteloos zijn eigen straatje schoonvegend.
Bron: De Volkskrant, 16 september 2023
