Vrijdagochtend, acht uur. Aan de toog van mijn favoriete koffietent zit vaste bezoeker Bertine, met een dubbele espresso en haar krantje. Bloeddoorlopen ogen verraden slaapgebrek. Oorzaak: twee dagen Algemene Beschouwingen. ‘Die noodwet is gewoon de eerste stap richting het slopen van onze democratie’, zegt ze fel. ‘Kijk naar de geschiedenis en je ziet het: een crisis fingeren, zondebokpolitiek, een volksmenner en zijn katvangers. Plus natuurlijk allemaal gewillige wegkijkers.’
‘Maak je niet zo druk’, reageert een andere stamgast. ‘De rechter fluit ze wel terug. Zo’n vaart zal het niet lopen.’ Zijn buurman valt hem bij. ‘Al die paniek om een wetje. Dacht je soms dat mijn bedrijf zo succesvol zou zijn als ik steeds zou luisteren naar iedereen die me vertelt waarom iets niet kan?’
Bertine zucht. ‘En ik leef gewoon door. Net als die kikker, weet je wel, die rustig in een pan met water blijft zitten tot ie is dood gekookt. Zo voel ik me.’
Ze is er allesbehalve gerust op. Dat geldt ook voor mij. De waarschuwing van historicus en Hitler-expert Thomas Weber in het Nederlands Dagblad spookt door mijn hoofd: ‘In Weimar waren er, voor 1933, ook noodwetten die het parlement uitschakelden. Veel Duitsers dachten: dat is maar tijdelijk, dat loopt wel weer met een sisser af. Het normaliseren van een uitzondering kan leiden tot afstomping van waakzaamheid. Zo worden afweerkrachten in een politiek systeem afgebroken.’
Bezorgdheid laten wegvloeien in onverschilligheid. Het sluipt er zo in, ongemerkt en bijna altijd onder valse voorwendselen. Zoals: ik wil wel, maar ik heb geen tijd. Te druk met eigen sores. Kleine kinderen, dementerende ouders, zieke vrienden, die nieuwe baan.
Of: behalve stemmen, kan ik niets. Voor het klimaat kan ik tenminste nog minder vliegen, maar de bescherming van de democratie, daar heb ik toch geen invloed op. We gebruiken het gevoel van machteloosheid maar al te vaak als alibi voor wegkijken en overgaan tot de orde van de dag.
Leendert van der Valk – in De Groene Amsterdammer op zoek naar het antwoord op de vraag: wat kun je doen om de democratie te beschermen? – laat via Yale-professor Tymothy Snyder, auteur van het boek Over Tirannie, zien dat je als individu twintig concrete acties kunt ondernemen om de democratie te beschermen. Alle op basis van lessen uit het verleden.
‘Niet normaliseren is cruciaal’, zegt Snyder. Demonstreren vindt hij de belangrijkste manier om niet te volgzaam te zijn. Daarnaast: verdedig democratische instituties, zoals vrije pers, onderwijs en rechtspraak. Betaal voor nieuws, doneer aan goede doelen die de democratie beschermen.
Of zet zorgen om in daden via je eigen beroep. Zoals een advocaat die zijn tijd doneert aan een goede zaak, een leraar die het democratisch bewustzijn van zijn leerlingen vergroot of ambtenaren die niet buigen voor politieke manipulatie. Of Kamerleden die pal staan voor het parlement.
Zijn oproep is duidelijk: wees waakzaam, kritisch en verdedig de feiten. Spreek je uit tegen haatdragend taalgebruik, onethisch gedrag en onrechtvaardigheid, ook als dat wrijving geeft of de stemming bederft. Op het werk, bij vrienden, in de koffietent op de hoek. Kortom, wees dapper, is zijn devies.
‘De professor heeft gelijk’, zegt Bertine als ik haar later het artikel mail. ‘We zijn toch geen kikkers? Op naar het Binnenhof, met een spandoek! Ga je mee?’
Bron: De Volkskrant, 21 september 2024
