Een man die vreemdgaat en zijn vrouw zo vaak ‘paranoïde’ noemt dat ze begint te twijfelen: ben ik inderdaad te wantrouwig? Een leidinggevende die eenopdracht aan zijn medewerker geeft maar dat later ontkent en haar vervolgens een psycholoog aanbeveelt. ‘Misschien ben je overwerkt?’ Een politicus die feiten verdraait en tegelijk elke criticus van desinformatie beschuldigt. Gaslighting — de waarheid zo vervormen dat de ander aan zichzelf gaat twijfelen — is een beproefde manipulatiemethode. Narcisten zweren erbij. De term is ontleend aan het toneelstuk Gaslight (1938), waarin een man zijn vrouw langzaam tot waanzin drijft. Hij dimt continu de gaslampen in huis, ontkent dat er iets verandert en laat haar geloven dat ze het zich verbeeldt.
De ultieme gaslighter is Donald Trump. Deze week waren het geen hondenetende migranten die de wereld naar adem deden happen, of Democraten die baby’s zelfs na de geboorte nog aborteerden. Dit keer was het Oekraïne dat de oorlog zelf zou zijn begonnen. President Zelensky reageerde nog beleefd: ‘Trump zit in een bubbel van Russische desinformatie.’ Zonnekoning Trump sloeg hard terug. Zelensky zou ‘een dictator’ zijn, ‘verschrikkelijk werk hebben geleverd’ en ‘miljoenen doden’ op zijn geweten hebben.
Wee je gebeente als je een narcist tegenspreekt. Van mierzoete vleierij en bewonderende blikken krijgt hij nooit genoeg, maar kritiek ervaart hij als een dolk in zijn hart, onvergeeflijk. Voorspelbaar trok Trump de slachtofferkaart: ‘Geen enkel respect’ na ‘alles wat de VS voor Oekraïne hebben gedaan’.
Lachwekkend als het niet om de president van het machtigste land ter wereld ging. Een narcist is gevaarlijk, maar een narcist vergiftigd met hubris nog veel meer. Manfred Kets de Vries, hoogleraar leiderschapsontwikkeling, haalt het oud-Griekse woord hubris – hoogmoed – vaak aan. ‘Overmoedige leiders gebruiken hun macht op onaangepaste, onproductieve en onbegrensde manieren. Dat resulteert in extreem giftig gedrag.’
Wie Trump deze week bezig zag, weet het zeker: het is hubris dat door zijn aderen stroomt. Hij gooit Zelensky onder de bus, laat zijn loopjongen Vance Europa afschilderen als een autoritaire bananenrepubliek en papegaait louter Poetinpropaganda. Dankzij Trump zit de botox-tsaar weer stevig het zadel. Zou er in Moskou nog kaviaar en champagne over zijn na het Kremlinfeestje deze week?
En Europa, waar laat dit ons in het machtsspel der narcisten? Over de hoogmoedige Trump en zijn entourage moeten we allesbehalve lichtzinnig denken. Zijn vrijage met Poetin is levensgevaarlijk, niet alleen voor Oekraïne maar voor heel Europa. Toegeven aan Trumps intimidaties, op zijn redelijkheid hopen of afhankelijk blijven van Amerika zonder plan B, maakt Europa kwetsbaar. Hoogste tijd om te stoppen ons als een schoothondje te gedragen. Met gezwinde spoed werken aan een gezamenlijke Europese defensiemacht en aan een Europese technologische infrastructuur, onafhankelijk van Trumps big tech-vrienden, voor wie Europa niets meer is dan een potentiële goudmijn voor hun roofdierkapitalisme. Geen prijs te hoog voor een streep door de strenge Europese AI- en internetregels die consumenten moeten beschermen. Artikel 5 aan de wilgen en de Navo om zeep? So be it. Oekraïne als trofee om Poetins ego wat op te poetsen? Who cares?
Met narcisten valt geen duurzame relatie te bouwen. Laat daarvoor afgelopen weken een keiharde les zijn en het definitieve einde van Europese lethargie en blinde vanzelfsprekendheid. In de wetenschap dat tegen met hubris vergiftigde narcisten die onze gaslampen proberen te dimmen, maar één echt effectief wapen bestaat: zelf aan de (licht)knoppen zitten.
Bron: De Volkskrant, 22 februari 2025
