Ogen dicht… Schijn je aandacht als een zaklamp op je borst- en buikgebied. Voel je adem bewegen…’ Een rustgevend bedoelde meditatiestem met Brabantse tongval dringt via het digibord mijn klaslokaal binnen. Ik kijk naar twaalf paar gesloten kinderogen. Alleen die van Jeremy zijn open. ‘Ik ga echt niet meedoen met die onzin’, bromt hij. Ik begrijp hem wel. Ook ik aanschouw de live-uitzending van jeugdprogramma Het Klokhuis met stijgende verbazing. Een mindfulnessgoeroe van middelbare leeftijd die met een meditatieles op nationale televisie de jeugd van alle prestatiedruk en toets-stress denkt af te helpen. Het moet niet gekker worden.
Ideale timing, moet het redactieteam van NPO-jeugdzender Zapp hebben gedacht. Het is weer tijd voor de halfjaarlijkse Citotoetsen in het basisonderwijs. En dat is te merken, we beleven een Citopandemie. Het regent absenties. Hoofdpijn, angstaanvallen, oververmoeidheid. ‘Ik pieker de hele nacht, juf’, vertelde de 9-jarige Anna. ‘Steeds als ik aan de toets denk, moet ik overgeven.’ Letterlijk Citoziek. Anna is lang niet de enige.
Maar niemand in bestuurlijke onderwijsburelen of aan het Haagse Binnenhof lijkt daar wakker van te liggen. En uitgevers van al die oefenprogramma’s al helemaal niet. Logisch, hun toetsbijbels vinden gretig aftrek bij overbezorgde ouders; zij die het kunnen betalen. Bijleskantoren schieten als paddestoelen uit de grond, met een garantie van 100 procent succes. Geen kunst.
Dankzij de inmiddels op Marktplaats florerende handel in Citotoetsen hoeven ze hun jeugdige cliëntèle niet echt iets te leren. Welnee, gewoon alle antwoorden in kinderhoofdjes stampen. De toetsen van firma Cito zijn – met uitzondering van de eindtoets – toch elk jaar exact hetzelfde. ‘Ik wist alle antwoorden’, vertelde een leerling blij. ‘Het was precies dezelfde toets als ik gisteren nog heb geoefend op bijles!’ Die praktijk is Cito een doorn in het oog, schrijven ze op hun website. Geen grote doorn blijkbaar; elk jaar een nieuwe toets maken, vergeet het maar. Iets met verdienmodel, vermoed ik.
Niet alleen kinderen en hun ouders zijn als de dood voor de Citotoets. Ook menige leraar slaapt er slecht van. Hoewel de toets volgens experts niets zegt over de onderwijskwaliteit van een docent, is de vrees voor een slechtnieuwsgesprek met de schoolleiding of de Inspectie voor sommigen reden om toch maar toetstrucjes aan te leren of, als de druk te groot wordt, zelfs stiekem te oefenen met de werkelijke toets.
Dominique Sluijsmans, lector en medeauteur van het boek Toetsrevolutie, is glashelder: ‘Kinderen worden de dupe van gestandaardiseerde toetsen waarbij aan de lopende band en al op zeer jonge leeftijd wordt geselecteerd. Het lijkt normaal te zijn dat voortdurend een deel van de leerlingen onvoldoendes haalt en dus faalt.’ Sluijsmans pleit niet voor minder toetsen, maar béter toetsen, ter ondersteuning van het leerproces en versterking van het geloof in eigen kunnen.
Gelukkig staat het gebruik – of beter gezegd het misbruik – van (Cito)toetsen als selectiemiddel steeds vaker ter discussie. Bij wetenschappers en ook bij leraren en schoolleiders. Echter, zolang we vrolijk op de oude voet doortoetsen en schaamteloos ons heil zoeken in symptoombestrijding als marktplaatstoetsfraude en meditatielessen, klinkt hun geluid nog niet luid genoeg.
PS: Wist u trouwens dat mindfulness in het onderwijs booming is? Terwijl uit onderzoek – recentelijk nog van de Universiteit van Oxford – blijkt dat het helemaal niet werkt. Erger nog, kinderen die al niet goed in hun vel zaten, voelen zich na afloop van een mindfulness-training zelfs beroerder. Kijk, daar krijg ík nou stress van.
