‘En toen barstte ze in snikken uit’, vertelt mijn vriendin. De 15-jarige Lineke was na het schoolfeest haar moeders slaapkamer binnengekomen. ‘Ik heb de hele avond gedanst, met die leuke jongen uit de vijfde.’ Opgewekt zat Lineke op de bedrand en praatte honderduit. Tot opeens een ‘pling’ op haar mobiel klonk. Als door de bliksem getroffen, bekeek ze het ding en maakte – vechtend tegen haar tranen – snel een selfie: ‘Net nu ik er niet uitzie, krijg ik een BeReal-melding.’
De perfecte versie van jezelf laten zien op sociale media. Voor hedendaagse pubers is het bijna een dagtaak. BeReal, een app die vorig jaar plotseling een hype werd onder digitieners, wil korte metten maken met het je-almaar-mooier-voordoen. Je krijgt één keer per dag onverwacht een melding en moet binnen twee minuten een foto van jezelf posten, precies zoals je er dan uitziet: ‘wees echt’. De BeReal-app is misschien goed bedoeld, maar ook dwingend en alweer op zijn retour. In tegenstelling tot TikTok, dat inmiddels meer dan een miljard gebruikers telt, waarvan vier miljoen in Nederland. Immens populair onder jongeren vanwege de stroom aan filmpjes vol grappige dansjes, stunts en challenges. TikTok-video’s zijn kort, ideaal voor de korte kinderspanningsboog. Het geavanceerde algoritme van TikTok is inmiddels zo berucht dat het vergeleken wordt met een verslavende harddrug. Op basis van jouw swipe- en like-gedrag worden filmpjes voortdurend aangepast, met maar één doel: je zo lang mogelijk op de TikTok-app houden. Kostbare kinderuren vervliegen.
Kwalijker is dat de filmfragmenten steeds extremer worden om je aandacht vast te houden. Jonge gebruikers kunnen zomaar beelden voorgeschoteld krijgen vol seks, geweld of drugs. Of in een stroom video’s over eetstoornissen belanden, zelfs als ze er niet specifiek naar op zoek waren. Uit recent onderzoek van RTL Nieuws, De Groene Amsterdammer en Universiteit Utrecht blijkt dat op TikTok video’s over diëten naadloos overgaan in filmpjes over extreem afvallen en anorexia. Na ogenschijnlijk onschuldige fitnessfilmpjes volgen alras beelden van graatmagere vrouwen die zichzelf uithongeren. Experts maken zich zorgen. ‘Het kan enorm triggerend zijn als je al niet lekker in je vel zit’, zegt Annemarie van Bellegem. Zij is kinderarts in het Amsterdam UMC, gespecialiseerd in eetstoornissen. ‘Vooral meisjes vergelijken zich constant met de mensen in de filmpjes en verheerlijken de meest extreme varianten.’
Videokanaal YouTube kondigde recent aan video’s te verwijderen die aanzetten tot schadelijk kopieergedrag, zoals die waarin mensen bewust overgeven na het eten. De EU publiceerde deze week een lijst van negentien onlinespelers, waaronder TikTok, die te maken krijgen met vergaande regels over desinformatie, privacy, maar ook onlinemanipulatie en het gebruik van algoritmen. Bittere noodzaak. Willen we de kwetsbare breinen van onze jeugd werkelijk beschermen tegen de verslavende werking van manipulatieve algoritmen van op winst beluste techbedrijven, dan is er maar één antwoord mogelijk. Keihard aanpakken, in hun reputatie en hun portemonnee.
‘Zit Lineke nog op BeReal?’, vraag ik mijn vriendin. Ze schudt haar hoofd: ‘Het is nu weer TikTok.’ ‘TikTok?’, vraag ik bezorgd en open de app. En ja hoor, daar verschijnt een dansende Lineke. Ze lijkt wel een supermodel. Perfect opgemaakt, glanzend lang haar, volle lippen, dikke donkerbruine wenkbrauwen en lange wimpers. Op haar volmaakt egale huid van een jeugdpuistje geen spoor. Dankzij het bedrieglijk realistische Bold Glamour-filter, TikToks nieuwste gadget. Doet niet onder voor de meest geavanceerde deepfakesoftware. Gewoon op elke telefoon beschikbaar. Net echt.
Bron: De Volkskrant, 29 april 2023
