‘Mijn liefste, er is chaos en verder is er niets.’ Het met blauwe stift geschreven straatgedicht, door een lezer gespot op een oude Amsterdamse meterkast, knipte ik begin dit jaar uit de krant. De zin raakt me, ik vraag me steeds af waarom. Geeft het erkenning aan mijn bijna permanente onrust over een wereld die met de dag chaotischer wordt? Houvast, troost misschien?
Ooit was chaos een gapende ruimte, zonder begin en eind. Oerbron waaruit alles ontstaat. Inmiddels manifesteert hij zich vooral onvoorspelbaar en verwarrend, als wanorde, destructief en duister. Hij maakt onzeker en bang. De ideale voedingsbodem voor handelaren in angst, zoals rechtspopulisten en autocraten. Zij floreren bij chaos, zetten die doelbewust in. Zie Trump, die met zijn decretenlawine en torenhoge importheffingen zowel thuis als overzee een ongekende chaos ontketent. Zorgvuldig voorbereid en ingecalculeerd. Precies zoals het handboek der populisten voorschrijft: chaos als afleiding, middel en doel.
Ook hier, in eigen land, is het chaos troef. Het kabinet van vazalpremier Schoof sleept zich van de ene zelfgecreëerde crisis naar de andere. Met deze week weer een nieuw dieptepunt. Een ‘minister’ die weigert te tekenen voor vijf lintjes voor vrijwilligers in de vluchtelingenopvang. Wilders zag de PVV-neergang in de peilingen en besloot zijn chaosgereedschap weer eens van stal te halen, naar voorbeeld van flood the zone with shit-bedenker en voormalig Trump-strateeg Steve Bannon. Succes gegarandeerd.
De lintjesweigering van protegé Faber veroorzaakte een ellenlang debat in de Kamer, die daarmee en passant Fabers leugencircus vrij baan gaf. Nederland als magneet voor asielzoekers. Woningnood, wachtlijsten in de zorg, zelfs van de problemen in het onderwijs kreeg de vluchteling de schuld. Een staaltje verbijsterende zondebokpolitiek, gefaciliteerd door opportunistische coalitiepartijen die uit angst voor nog meer zetelverlies hun oogjes steeds weer dichtknijpen. Het erge is, het werkt. Azc’s krijgen te maken met meer protesten, geweld en intimidatie. Maar daadwerkelijke oplossingen vanuit buikspreekpop Faber, vergeet het maar.
Dat is het kenmerk van de Wilders-coalitie. Stoere woorden, zonder daden. Wel wantrouwen, ruzies en rollenbollerij, maar nog geen begin van een oplossing voor de grote problemen. Of het nu de stikstofcrisis betreft, de vastgelopen jeugdzorg of de duizelingwekkende achteruitgang van het klimaat. Er gebeurt helemaal niets. Een kabinet verlamd door geregisseerde Wilders-chaos.
Het is om moedeloos van te worden. Of schuilt ergens in die chaos nog iets vruchtbaars, iets van zijn oorsprong – iets van schepping? Klimaatwetenschapper Edward Lorenz, de grondlegger van de chaostheorie, ontdekte in de jaren zestig dat een kleine verstoring in de atmosfeer grote gevolgen kan hebben voor het weer elders. Hij noemde dat het vlindereffect. Een vleugelslag van een vlinder in Brazilië die bij wijze van spreken een tornado in Texas kan veroorzaken.
In zijn boek Leve de chaos refereert filosoof Leon Heuts aan het vlindereffect uit de chaostheorie. Als metafoor voor kleine oorzaken met grote gevolgen, niet alleen in het weersysteem, maar ook op het politieke wereldtoneel. Zoals een onhandig geformuleerde uitspraak van een Oost-Duitse functionaris die tot de val van de Berlijnse Muur leidt. Een per ongeluk gefotografeerde notitie met ‘functie elders’ die uitmondt in een rechts-radicaal kabinet. Misschien is er ook zoiets als een omgekeerd vlindereffect, oppert Heuts: ‘Als de chaostheorie ons leert dat één vlinder een orkaan kan veroorzaken, kunnen vele vlinders dan ook een nieuwe orde scheppen?’ De verdrievoudiging van het aantal vrijwilligers, na Fabers lintjesweigering, is in ieder geval een hoopvol begin.
Bron: De Volkskrant, 5 april 2025
