Knisperkoude boslucht, vermengd met een vleugje zilte zee. De geur van mos, boomschors en verse aarde. Een explosie van groentinten, uitgelicht door vroege zonnestralen die teder door het bladerdak prikken. De fabelachtige fluittonen van een merel. Het vrolijke ti-ta-ti-ta van een koolmees met haast. Een roodborstje zingt van hoog tot laag. In de verte, tromgeroffel. Ook de bonte specht is wakker. Weinig momenten op de dag zijn me zo dierbaar als de vroege ochtend op school, wanneer ik, een half uurtje voordat kinderstemmen klinken, de metershoge ramen opengooi.

In het bos achter de Scheveningse duinen staat onze buitenschool. In 1905 opgericht, onderwijs in de buitenlucht als medicijn voor kinderen met gezondheidsproblemen. Honderdtwintig jaar later is de leerlingenpopulatie veranderd, maar de filosofie gebleven: geen betere plek voor voeding van lijf en leden dan de natuur. Verlaging van stress, herstel van verloren concentratie, versterking van het immuunsysteem. De positieve effecten van zeelucht en groen op onze (mentale)gezondheid zijn groot.

Niet voor niets trekken we deze paasdagen weer massaal naar bos, hei of strand. Zolang het nog kan. Want onze aarde gaat in rap tempo naar de verdoemenis.

‘In de afgelopen jaren hebben wetenschappers negen kritieke planetaire grenzen geïdentificeerd, zes zijn er al overschreden’, schrijft David Van Reybrouck in zijn essay De wereld en de aarde. De Denker der Nederlanden maakt zich grote zorgen over ons onvermogen om het tij te keren. ‘De wereld heeft de fysieke aarde ontwricht en nu ontwricht de aarde de wereld.’

Toch blijven we de steeds hetere aardappel voor ons uit schuiven. De politiek voorop. Parijsdoelen, stikstofverboden, natuurrampen, voor de samen-voor-ons-eigen-coalitie is het allemaal ondergeschikt. Zij steggelen liever 25 uur over een voorjaarsbegroting met vooral publicitaire botjes voor de blaffende achterban, terwijl de klimaatpot wordt geplunderd. Politiek voortbestaan vóór dat van de aarde.

Maar het volk laat zich niet langer afschepen met politieke spiegeltjes en kralen, waarvoor de aarde de rekening betaalt. 60 procent van de Nederlanders vindt dat het kabinet te weinig doet tegen klimaatverandering, meldt het Sociaal en Cultureel Planbureau deze week. Er is brede steun voor verdergaande klimaatmaatregelen, ongeacht wat de politiek beweert.

Van Reybrouck stelt in de Volkskrant dat politieke elites het volk structureel behoudender inschatten dan het is. Wereldwijd, zo blijkt uit een peiling van de VN en de Oxford-universiteit. 80 procent van de wereldbevolking wil dat hun regering meer doet tegen klimaatverandering.

Als zoveel mensen verandering willen, waarom komt er dan zo bar weinig van terecht? Van Reybrouck wijt het aan het feit dat burgers slechts één keer in de zoveel jaar hun stem mogen uitbrengen op politici, die eenmaal gekozen meer bezig zijn met hun eigen hachje dan met beleid. ‘Mensen willen niet alleen stemrecht, maar ook spreekrecht.’

De filosoof pleit voor burgerraden, als aanvulling op het parlement. Dat is al succesvol in verschillende landen. In ons land, waar de ervaring pril is, moet het Nationaal Burgerberaad Klimaat – 175 willekeurig gelote mensen van alle leeftijden en achtergronden – voor de zomer met klimaatadviezen komen. Vanaf deze week kan iedere Nederlander zijn mening geven op www.burgerberaadpleging.nl.

Mooi, dat kan dan nog net, voordat in de vroege ochtendsymfonie van vogelgeluiden de eerste kinderstem weerklinkt.

Bron: De Volkskrant, 12 april 2025

‘Het was de betutteling die me tot waanzin dreef.’ Twee jaar lang woonde Rik in een zorginstelling. Niet dat hij zorg nodig had, maar voor iemand in een rolstoel was er simpelweg geen geschikte woning voorhanden. ‘Ik werd behandeld als een hulpeloze patiënt’, vertelt hij getergd. ‘Een lampje vervangen mocht niet, zelf de loodgieter bellen voor een lekkende kraan evenmin.’ Rik zucht. ‘Met mijn hoofd en handen is echt niks mis.’

Het verhaal van Rik is geen uitzondering. De voorbeelden van mensen met een beperking die door het gebrek aan toegankelijke voorzieningen tot afhankelijk slachtoffer worden gemaakt, zijn talloos. Met vrienden naar een popconcert, zelfstandig met de bus, een school in je eigen wijk, een baan of eigen woning; het is nooit vanzelfsprekend voor wie een handicap heeft.

In 2016 ondertekende Nederland het VN-verdrag Handicap, het mensenrechtenverdrag dat iedereen met een beperking recht geeft op gelijke behandeling en volwaardig meedoen in onze maatschappij, zonder achterstelling, uitsluiting of drempels. Helaas zijn essentiële sectoren zoals het onderwijs, het openbaar vervoer en de arbeidsmarkt nog onvoldoende toegankelijk, constateerden de VN acht jaar later.

‘We denken vaak: Nederland is een rijk land waar alles goed geregeld is’, zegt Jiska Ogier, jurist en ervaringsdeskundige. ‘Voor mensen met een beperking is dat een mythe.’ Verschillen tussen gemeenten bij de uitvoering van het verdrag zijn levensgroot. Zo kan het gebeuren dat je die perfect passende rolstoel bij verhuizing naar een andere gemeente gewoon weer moet inleveren. Met de kans dat je daar geen nieuwe krijgt en dus de deur helemaal niet meer uitkomt.

Met fysieke ontoegankelijkheid sluipt ook sociale uitsluiting onze samenleving in. ‘Een op de drie Nederlanders heeft moeite om met mensen met een lichamelijke beperking om te gaan’, legt Rik uit. ‘Van de week nog ging ik met een paar collega’s wat drinken. De ober vroeg aan mijn collega: ‘Wil hij ook wat drinken?’, terwijl hij mij aanwees. ‘Jazeker’, antwoordde ik, waarop de man van kleur verschoot.’ Rik lacht er maar om, al went het nooit.

Uitsluiting kan zomaar ook het gevolg zijn van de zogeheten Stoer-commissie van woningbouwminister Keijzer, blijkt uit het onlangs verschenen rapport van dit bonte gezelschap van wetenschappers, bouwers en lokaal bestuur. De commissie moet ‘het drama van de goede bedoelingen’ bezweren, zoals ze de stapeling van bouwverstorende regels noemt.

Dus gaat het mes erin. Ook in de toegankelijkheidsregels voor mensen met een handicap. De commissie verwijst het zwaarbevochten mensenrecht doodleuk naar de prullenbak. Drempelloze kamers en balkons zijn niet langer verplicht. Net als de bredere deurpost en andere eisen om een woning rolstoelvriendelijk te maken. Zorgwoningen ontlopen het schrapgeweld, een schamele troost.

Blijkbaar wil Keijzers adviesclub niet meer bouwen voor de 250 duizend rolstoelgebruikers, visueel beperkten en mindervalide ouderen. Met één pennenstreek berooft ze hen van hun zelfstandigheid. Een bezoek aan familie en vrienden in een flat of appartement zit er ook niet meer in zodra drempels of smalle deuren weer gemeengoed worden in nieuwbouw.

Het is hier – God verhoede – toch geen Amerika, waar inclusion, disability en accessibility op de schraplijst prijken? Het schrappen van toegankelijkheidsregels heeft weinig te maken met snelheid van bouwen. Wel met geld, vermoed ik. Maar hoe groot is de kostenpost van een samenleving waarin hele groepen niet mee kunnen doen en worden buitengesloten? Ik zie het nieuwe ‘drama van de goede bedoelingen’ al voor me.

Bron: De Volkskrant, 12 april 2025

‘Mijn liefste, er is chaos en verder is er niets.’ Het met blauwe stift geschreven straatgedicht, door een lezer gespot op een oude Amsterdamse meterkast, knipte ik begin dit jaar uit de krant. De zin raakt me, ik vraag me steeds af waarom. Geeft het erkenning aan mijn bijna permanente onrust over een wereld die met de dag chaotischer wordt? Houvast, troost misschien?

Ooit was chaos een gapende ruimte, zonder begin en eind. Oerbron waaruit alles ontstaat. Inmiddels manifesteert hij zich vooral onvoorspelbaar en verwarrend, als wanorde, destructief en duister. Hij maakt onzeker en bang. De ideale voedingsbodem voor handelaren in angst, zoals rechtspopulisten en autocraten. Zij floreren bij chaos, zetten die doelbewust in. Zie Trump, die met zijn decretenlawine en torenhoge importheffingen zowel thuis als overzee een ongekende chaos ontketent. Zorgvuldig voorbereid en ingecalculeerd. Precies zoals het handboek der populisten voorschrijft: chaos als afleiding, middel en doel.

Ook hier, in eigen land, is het chaos troef. Het kabinet van vazalpremier Schoof sleept zich van de ene zelfgecreëerde crisis naar de andere. Met deze week weer een nieuw dieptepunt. Een ‘minister’ die weigert te tekenen voor vijf lintjes voor vrijwilligers in de vluchtelingenopvang. Wilders zag de PVV-neergang in de peilingen en besloot zijn chaosgereedschap weer eens van stal te halen, naar voorbeeld van flood the zone with shit-bedenker en voormalig Trump-strateeg Steve Bannon. Succes gegarandeerd.

De lintjesweigering van protegé Faber veroorzaakte een ellenlang debat in de Kamer, die daarmee en passant Fabers leugencircus vrij baan gaf. Nederland als magneet voor asielzoekers. Woningnood, wachtlijsten in de zorg, zelfs van de problemen in het onderwijs kreeg de vluchteling de schuld. Een staaltje verbijsterende zondebokpolitiek, gefaciliteerd door opportunistische coalitiepartijen die uit angst voor nog meer zetelverlies hun oogjes steeds weer dichtknijpen. Het erge is, het werkt. Azc’s krijgen te maken met meer protesten, geweld en intimidatie. Maar daadwerkelijke oplossingen vanuit buikspreekpop Faber, vergeet het maar.

Dat is het kenmerk van de Wilders-coalitie. Stoere woorden, zonder daden. Wel wantrouwen, ruzies en rollenbollerij, maar nog geen begin van een oplossing voor de grote problemen. Of het nu de stikstofcrisis betreft, de vastgelopen jeugdzorg of de duizelingwekkende achteruitgang van het klimaat. Er gebeurt helemaal niets. Een kabinet verlamd door geregisseerde Wilders-chaos.

Het is om moedeloos van te worden. Of schuilt ergens in die chaos nog iets vruchtbaars, iets van zijn oorsprong – iets van schepping? Klimaatwetenschapper Edward Lorenz, de grondlegger van de chaostheorie, ontdekte in de jaren zestig dat een kleine verstoring in de atmosfeer grote gevolgen kan hebben voor het weer elders. Hij noemde dat het vlindereffect. Een vleugelslag van een vlinder in Brazilië die bij wijze van spreken een tornado in Texas kan veroorzaken.

In zijn boek Leve de chaos refereert filosoof Leon Heuts aan het vlindereffect uit de chaostheorie. Als metafoor voor kleine oorzaken met grote gevolgen, niet alleen in het weersysteem, maar ook op het politieke wereldtoneel. Zoals een onhandig geformuleerde uitspraak van een Oost-Duitse functionaris die tot de val van de Berlijnse Muur leidt. Een per ongeluk gefotografeerde notitie met ‘functie elders’ die uitmondt in een rechts-radicaal kabinet. Misschien is er ook zoiets als een omgekeerd vlindereffect, oppert Heuts: ‘Als de chaostheorie ons leert dat één vlinder een orkaan kan veroorzaken, kunnen vele vlinders dan ook een nieuwe orde scheppen?’ De verdrievoudiging van het aantal vrijwilligers, na Fabers lintjesweigering, is in ieder geval een hoopvol begin.

Bron: De Volkskrant, 5 april 2025

’Iedereen is vrij om er zijn eigen visie op na te houden, maar als er leugens over ons werk in seksuele voorlichting worden verspreid, is dat de grens.’ Luc Lauwers van Kenniscentrum Rutgers is de lastercampagne van Civitas Christiana meer dan zat. Hij sleept de als christelijk vermomde stichting voor de rechter. Civitas voert al jaren een agressieve hetze tegen seksuele voorlichting. Het ultraconservatieve clubje declameert fabeltjes dat kleuters worden aangemoedigd te masturberen en dat de lesmethoden aanzetten tot gebruik van dildo’s, transgenderindoctrinatie en pedofilie.

Achter Civitas zitten traditionalistische katholieken, type JD Vance, ‘die grote onvrede hebben met de wending die de westelijke cultuur genomen heeft’, zegt religiewetenschapper Ernst van den Hemel. Het Roomse Rijk is het voorbeeld waarnaar het Westen moet terugkeren. Hun extreme campagnes – zoals tegen homoseksualiteit, islam en ‘klimaatdrammerij’ – vinden breed weerklank, vooral in extreemrechtse hoek.

Zorgelijk. Hoewel 9 op de 10 ouders vinden dat seksuele voorlichting op school thuishoort, zorgt deze kleine, maar luidruchtige groep extremisten voor onrust. Intimidatie van docenten, Rutgers-medewerkers en kinderboekenschrijvers, zelfs doodsbedreigingen. Populistische politici papegaaien de klinkklare onzin na. Het maakt scholen huiverig. Tekenend is de daling van het aantal deelnemende scholen aan de Week van de Lentekriebels. Terwijl relationele en seksuele vorming juist leidt tot een positiever zelfbeeld en kinderen helpt te bepalen wat ze wel en niet prettig vinden. Met een lager risico op geslachtsziektes, ongewenste zwangerschappen én seksueel overschrijdend gedag.

5 jaar oud was Pauline, toen haar moeder een nieuwe vriend kreeg. ‘Als we alleen waren wilde hij aan mij zitten, mij in bad doen. Hij bracht mij altijd met de auto ‘om me te beschermen tegen enge mannen’. In diezelfde auto vond het misbruik plaats.

Mandy werd tussen haar 8ste en 14de seksueel misbruikt door haar opa. ‘Maar hij was mijn opa en niet vies of eng. Dus wist ik niet dat wat er met mij gebeurde seksueel misbruik was. Wel wist ik dat ik er niet over kon praten. Want als de familie uit elkaar zou vallen, was dat mijn schuld.’

In iedere basisschoolklas zitten naar schatting twee kinderen die slachtoffer zijn van seksueel misbruik, maar vraag wie, en het blijft akelig stil. Hoe komt het dan toch? Natuurlijk, misbruik is moeilijk te herkennen. Blauwe plekken kun je zien aan de buitenkant, maar seksueel misbruik niet. Bovendien zijn kinderen meesters in maskeren. Zoals Pauline: ‘Van binnen was ik bangig, van buiten vrolijk.’ Maar is dat wel het hele verhaal? Kijken we niet gewoon te makkelijk weg, door onvoldoende te praten in de klas, uit angst om het fout te doen en boze ouders op de stoep te krijgen? ‘Als er met kinderen wordt gesproken over aanraken, grenzen en geheimen dan gaan misbruikte kinderen eerder vertellen, zo blijkt uit onderzoek’, zegt Iva Bicanic, directeur van Centrum Seksueel Geweld. ‘Het is belangrijk dat we kinderen al vanaf heel jonge leeftijd leren over wensen en grenzen.’

Het Jeugdjournaal maakte in dat kader twee knap gemaakte uitzendingen. De komende Week van de Lentekriebels is een uitgelezen moment om ze eens te bekijken en erover te praten. In de klas en thuis. In Nederland mag dat gewoon, vijfhonderd jaar na het bij Civitas Christiana gedroomde Roomse Rijk.

Bron: De Volkskrant, 29 maart 2025

‘Social first!’ Fernando Fernandez, de nieuwe topman van Unilever, pompt 50 procent van zijn miljarden-marketingbudget erin. ‘Influencers, celebrities, tiktokkers; dat zijn de stemmen die ertoe doen.’ Een radicale ommezwaai. Niet lang geleden zag Unilever sociale media nog als broeinest van haat en misinformatie. In 2020 kondigde het bedrijf zelfs een advertentieboycot af tegen Facebook en consorten. Anno 2025 is het #stophateforprofit-tijdperk weer passé – Unilever gaat vol voor de influencer.

Beautygoeroes, fitfluencers, foodies, mom- en kidfluencers, booktokkers, technerds: influencers heb je in alle soorten en maten. Waren het in de pre-internettijd vooral bekende artiesten en voetbalsterren in reclamespotjes, sinds de komst van YouTube, TikTok en Instagram kan iedereen met een smartphone en een flinke dosis eigen spiegelbeeldliefde er eentje zijn.

Democratisering van media bracht diversiteit, directere verbinding en authentiekere interacties, maar ook problemen. Dankzij de hoe-extremer-hoe-beter-algoritmes, die gewetenloze techmagnaten aan hun vette bankrekening helpen, krijgt toxische troep van quasi-experts vrij baan.

Zwaaiend met neponderzoek pleiten online kwakzalvers tegen de pil en zonnebrandcrème. Andermans kwetsbaarheid en wanhoop als verdienmodel. Schrijnend zijn de verhalen over kankerpatiënten, gewetenloos misleid door misfluencers met peperdure vitaminepreparaten, detoxproducten en wonderdiëten. Beauty-influencers die het onzekere kinderbrein injecteren met irrealistische schoonheidsidealen en tegelijk cosmetische ingrepen promoten van de kliniek, waar ze zelf ‘gratis’ worden verbouwd. Financieel ongeschoolde finfluencers die jongeren verleiden hun zakgeld of studiebeurs te vergokken aan crypto’s of andere geldverlakkerij.

En dan zijn er nog de talloze racistische, als macho vermomde vrouwenhaters met hun misogyne gedachtengoed.

In een met sterretjes en planeetjes behangen slaapkamer zit een iele jongen met bruine krullen, trillend onder een blauw dekbed. Zijn ogen vol angst, zijn pyjama nat van plas. Zwaarbewapende politieagenten houden hem onder schot. ‘Jamie Miller. Het is 6.15 uur ’s ochtends. Je bent aangehouden op de verdenking van moord.’ Jamie is 13.

Netflix-serie Adolesence laat op indringende wijze zien hoe Jamie net als andere, vaak jonge jongens met pukkelige neuzen en de baard in de keel, de manosfeer wordt ingetrokken – de online onderwereld van omstreden influencers als Andrew Tate. De van mensenhandel verdachte oud-kickbokser verheerlijkt geweld en predikt dat echte mannelijkheid gelijkstaat aan dominantie over en onderdrukking van vrouwen. Veel jonge mannen blijken er gevoelig voor. Met huiveringwekkende gevolgen, niet alleen in de serie.

Wat is in vredesnaam het medicijn tegen de online stortvloed aan gif die onze kinderen besmet, denk ik vaak. Regelgeving is er, zij het beperkt. Maar hoe handhaven we die in het huidige tijdsgewricht, waarin Trumps techvrienden desinformatie en haatzaaiende influencers volop airtime geven.

Minder schermtijd dan, als knop om aan te draaien? Mobieltjes zijn al uit de klas verbannen en de Kamer wil een socialemediaverbod tot 15 jaar, dat helpt. Hoopvol is ook de opkomst van desinfluencers, eerst als tegenreactie op overmatige consumptie, maar steeds vaker in de vorm van positieve rolmodellen die misinformatie en commerciële leugens bestrijden. Zoals Dokters Vandaag op TikTok.

Iedereen kan desinfluencer zijn. Door niet langer weg te kijken en onzin te bestrijden met wat wel klopt. Maar ook door bedrijven, die omstreden influencers schapruimte bieden, op het matje te roepen. Recentelijk zorgde een online petitie, ondertekend door 145 duizend mensen, dat Tate’s tot prostitutie aanzettende podcastserie van Spotify verdween. Het bewijs dat collectieve actie werkt. Dus Fernando, voor je verder gaat met Unilevers ‘social first’-miljarden, wees gewaarschuwd. We zijn met velen.

Bron: De Volkskrant, 22 maart 2025

Het was een goede week voor Marjolein Faber. De ministerraad, inclusief de zelfbenoemde redders van de rechtsstaat – het NSC-smaldeel – steunde zonder enige bedenking haar fel bekritiseerde asielwetten. Geen spoor van twijfel, ondanks een briesende Tweede Kamer die haar ‘een bord voor de kop’ en ‘bananen in de oren’ verweet, en ‘een betonnen muur’ die in de Eerste Kamer dreigt. De PVV-minister zit zelfverzekerd op het pluche. Zeker nu schijnpremier Schoof weer is aangelijnd, na wat wapengekletter over Europese defensieplannen en een ‘constructief gesprek’ in de coalitie. En alsof dat niet genoeg feestvreugde was, kwam ook de EU nog met plannen waar haar PVV van smult. Heuse asielzoekersdeportatiecentra, eufemistisch return hubs (terugkeerhubs) genoemd.

Return hubs, u kent ze wel. Elke zichzelf respecterende webshop zweert erbij. Ergens in niemandsland in een groot steriel magazijn, felverlicht en vol lopende banden, wordt uw foute, kapotte en afgedankte spullenprobleem opgelost. Goedkoop en reuze efficiënt, zo’n hub. Het logistieke wonderkind van onze kapitalistische consumptiemaatschappij. Als het voor spullen kan, dan ook voor mensen, moet EU-commissaris Magnus Brunner hebben gedacht. Buiten het zicht van ons fijne, for-members-only-continent. In een land dat flink afschrikwekkend is, maar ook de mensenrechten onderschrijft – op papier dan. Oeganda bijvoorbeeld.

Definitief zonder verblijfsvergunning, dan is je bestemming de terugkeerhub. All-in met begeleiding voor een soepele terugkeer, beloofde de EU-commissaris plechtig. In Oeganda? Vluchtelingenorganisaties wijzen op dramatische voorbeelden. In Libië worden vluchtelingen als slaven verkocht. In Tunesië jagen ze migranten de woestijn in. Het mensenrechtenagentschap van de EU uit grote twijfels over eerlijke procedures buiten Europa. Bovendien, terugkeer naar wat? Velen kunnen nergens heen. Weigerachtige landen vinden altijd wel een reden: geen juiste papieren, verlopen staatsburgerschap, verkeerde sociale klasse. Tot nu toe hebben EU-acties die terugkeer moeten afdwingen weinig resultaat.

De staatlozen zijn een geval apart. Alleen in Nederland minimaal zesduizend, in Europa ruim een half miljoen. Als staatloze heb je geen land van herkomst om naar terug te keren. Omdat jouw geboorteland je niet als staatsburger erkent, zoals in geval van de Rohingya in Myanmar. Of omdat het, zoals de Sovjet-Unie, simpelweg niet meer bestaat. Dan kun je niet terug, onmogelijk.

Igor (62) en Galina (60) – hij arts, zij tandarts – vluchtten in 1990 uit hun geboorteplaats Donetsk voor represailles van de Sovjets, naar Amerika. Ze werkten en woonden er zeventien jaar. Tot ze plots op het vliegtuig werden gezet naar Oekraïne, inmiddels een onafhankelijke staat. Maar Oekraïne accepteerde hen niet: hun Sovjet-paspoorten waren waardeloos. Vanwege een tussenstop op Schiphol moesten ze naar terug Nederland. Dat is zeventien jaar geleden. Jarenlang geen werk, geen verzekering, geen huis, geen erkenning. Het heeft hen gesloopt. ‘We zijn als een pakketje dat door niemand is opgehaald’, zegt Igor. Vorig jaar gaf de Raad van State het echtpaar eindelijk gelijk. Maar de IND en Faber vonden iets nieuws. Het door Rusland bezette Donetsk is weliswaar gevaarlijk oorlogsgebied, elders in Oekraïne is vast nog plek. Oekraïne, waaruit Nederland juist vluchtelingen opvangt en waarnaar het niemand terugstuurt.

Het deert Faber niet. Terugkeer is haar toverwoord. Zie de flyer voor Syriërs waarin de PVV’er oproept het Suikerfeest vooral ‘thuis’ te vieren, gezellig tussen de brokstukken van veertien jaar oorlog en nieuw geweld. Waarschijnlijk laat ze alweer nieuwe flyers drukken, voor als er een dertigdaags staakt-het-vuren komt in Oekraïne. Ik hoor Faber al opgetogen roepen: ‘Pasen vieren thuis? Wij helpen u graag met uw terugkeer.’

Bron: De Volkskrant, 15 maart 2025

‘Wat weerhoudt ons?’ vroeg masterstudent Sarah Noyon zich af. Haar vrienden zagen de waarde er wel van in, maar meelopen met de Feminist March op de Dam op 8 maart? Nee, dat niet. Het zal haar generatie wel zijn, dacht ik toen ik haar opiniestuk woensdag in de Volkskrant las. Voor Gen Z’ers voelen veel verworvenheden als vanzelfsprekend.

Hoe anders is dat voor ons vijftigers. Wij weten nog hoe onze moeders vastzaten in de karrensporen van het patriarchaat, zoals Christien Brinkgreve het in haar boek Beladen Huis treffend verwoordt. Geen bankrekening zonder toestemming van manlief, werk opgeven bij het huwelijk, de dagen slijten tussen luiers en de vaat.

Nee, mijn generatie – die stap voor stap de bestuurskamers, operatiezalen, klaslokalen en Tweede Kamers mocht bestormen – weet dat verworvenheden niet onverwoestbaar zijn. Dus natuurlijk gaan wij demonstreren, opdat de toekomst van onze dochters nooit het verleden van onze moeders wordt.

Tenminste, dat dacht ik. Tot mijn mailbox volstroomt met excuses: ‘Geen tijd’, ‘sorry, andere plannen’, ‘oef, wel kort dag’, ‘ik moet naar de kapper.’

Ik begrijp er niets van. Ook in Nederland staan vrouwenrechten onder druk. Schrikbarende cijfers over huiselijk geweld, vrouwenhaat en femicide. Een gapende gezondheidskloof, geen gelijke salarissen. Nog altijd geen vrouwelijke premier. Plus de opkomst van steeds meer conservatieve krachten, met maar één doel: de klok terug naar toen.

Anti-abortusfanaten rammelen aan de poorten, zoals de SGP, die nog altijd beweert dat ‘vrouwenkiesrecht in strijd is met de roeping der vrouw’ en volhoudt dat ‘iedere man het hoofd is van zijn vrouw.’ De partij boekte deze week succes toen twee van haar (het is wrang, maar het woordgeslacht van partij en dus SGP is vrouwelijk) anti-abortusmoties een rechtse Kamermeerderheid kregen.

Dankzij met God dwepende machomannetjes hebben mannelijkheidsverheerlijking en ‘tradwife’-sentimenten de wind in de zeilen. Openlijk en bewust maken potentaten als Trump en zijn fixer Vance jarenlang bevochten vrouwenrechten met de grond gelijk.

‘Door Trump is er een donkere sluier gevallen over alles wat wij als positieve verworvenheden zagen en zien’, zegt Dunya Verwey (79). Ze stond 55 jaar geleden samen met een handjevol vrouwen – en mannen – aan de wieg van Dolle Mina, de feministische actiegroep die streed voor gelijke behandeling van vrouwen.

De bezetting van Universiteit Nijenrode die geen vrouwen toeliet, urinoirs blokkeren vanwege de ontbrekende vrouwentoiletten, missverkiezingen verstoren, mannen-nafluitacties, ‘baas in eigen buik’ op blote buiken – Verwey was erbij. Net als bij de korsetverbranding bij het monument van feministe Wilhelmina Drucker (IJzeren Mina), een afrekening met het symbool voor vrouwenonderdrukking .

Van die ludieke, mediagenieke acties plukken we nu nog de vruchten. Maar Verwey is bezorgd. ‘Er is een beweging terug naar het traditionele. Je merkt het op sociale media, op het internet, waar giftige theorieën worden verkondigd.’ Zoals door Andrew Tate, die een podium krijgt om wereldwijd zijn vrouwenhaat en geweld te etaleren. ‘Dat gaat in de minds zitten van jongere generaties, sluipenderwijs. Als er geen tegengeluid komt, verandert de maatschappij die verkeerde richting op.’

En dus is Verwey terug. Begin dit jaar blies ze Dolle Mina nieuw leven in. Samen met Mina’s van het eerste uur, maar ook met een nieuwe generatie vrouwen. ‘De aanwas groeit’, vertelt ze opgetogen. Duizenden volgers op Instagram en voor vandaag staat er weer een ludieke actie op de rol. Om 13 uur op de Dam. Dolle Mina 2.0 wacht op jou!

Bron: De Volkskrant, 8 maart 2025

De passie voor literatuur, zoals alle goede verslavingen, wordt sterker naarmate de jaren verstrijken.’ Op de spierwitte muur van de Biblioteca Pública Municipal die zijn naam draagt, springen de woorden van Mario Vargas Llosa direct in het oog. Het is voorjaarsvakantie en de trein bracht me naar de hoofdstad van Spanje. Mijn in Madrid studerende neef tipte dit als schrijfplek. Hij heeft vandaag college, zijn vierentwintigjarige huisgenoot Stijn wijst mij de weg.

‘Een leesverslaving? Ik vrees dat ik al verloren ben’, lacht Stijn als hij de zin hardop voor me vertaalt. ‘Ik heb vrijwel geen boek opengeslagen en haal toch mijn studie.’ Net als veel van zijn generatiegenoten leert Stijn vooral via YouTube-filmpjes en samenvattingen van internet. Lucratief voor de enkele student die zijn studieboeken nog wél leest, samenvat en verkoopt. Alleen al via Stuvia verdienden deze ijverigen 10 miljoen euro sinds de oprichting in 2011, berichtte de online marktplaats voor samenvattingen deze week. Boeken lezen, waarom zou je nog? Laat staan literatuur.

‘Omdat lezen een instrument is voor herstel’, antwoordt de Spaanse Irene Vallejo, auteur van de wereldwijde bestseller Papyrus. ‘We beleven tijden van crisis, verandering, onzekerheid. En het is juist op deze kantelpunten dat we opnieuw de blik op de boeken, op woorden uit het verleden, moeten richten: niets van wat er nu speelt, maken we voor het eerst mee.’

Volgens Vallejo is lezen ‘een collectieve handeling die ons in contact brengt met andere denkwerelden en onophoudelijk, over grenzen en eeuwen heen, de mogelijkheid van begrip opent. Via de weg van het plezier biedt lezen hangbruggen van woorden over de afgrond van verschillen.’ Literatuur helpt om de wereld door andermans ogen te bekijken en ons te verplaatsen in de ander, ook als zijn denkbeelden haaks staan op die van onszelf, betoogt ze.

‘Ik wil best lezen, maar het lukt me gewoon niet’, zegt Stijn eerlijk. ‘Al na een paar zinnen ben ik de draad kwijt en pak ik mijn mobiel.’ Brainrot, zo noemt Stijn het zelf. In de wereld van pixels en prikkels valt elk moment met concentratiepotentie al snel ten prooi aan de onafgebroken lokroep van de smartphone om vooral niets te missen.

Ik bedenk me dat ik in mijn tas het ideale boek heb dat Stijn misschien tot lezen kan verleiden: Brieven aan Miyo van ‘meesterlezer’ Martin Bootsma. In een fictieve briefwisseling met pabo-student Miyo laat Bootsma zien hoe samen met kinderen klassiekers uit de kinderliteratuur lezen niet alleen de liefde voor lezen vergroot, maar ook hun kennis van de wereld. En, minstens zo belangrijk, een diepere verbinding kweekt tussen henzelf en anderen.

‘Verhalen vormen een verbindingslijn met al die mensen die vóór ons kwamen,’ schrijft hij. ‘Als we die lijn intact houden, leren we hen en het leven dat ze leidden beter kennen en begrijpen, en daardoor ook onszelf.’ Ik druk Stijn het boek in handen. ‘Het is prachtig weer, ga vandaag lezen.’ Ik wijs naar zijn mobiel. ‘Durf je die hier te laten?’ Hij aarzelt, maar legt ’m neer.

Begin van de avond staat Stijn weer voor mijn neus, zijn ogen wat vermoeid. Hij verrast me. ‘Mag ik hem nog een dagje langer lenen? Ik las dat herlezen goed is. Omdat als je hetzelfde boek herleest, het toch steeds weer anders is.’ Hij pakt zijn telefoon en wandelt de Madrileense bieb uit.

Bron: De Volkskrant, 1 maart 2025

Een man die vreemdgaat en zijn vrouw zo vaak ‘paranoïde’ noemt dat ze begint te twijfelen: ben ik inderdaad te wantrouwig? Een leidinggevende die eenopdracht aan zijn medewerker geeft maar dat later ontkent en haar vervolgens een psycholoog aanbeveelt. ‘Misschien ben je overwerkt?’ Een politicus die feiten verdraait en tegelijk elke criticus van desinformatie beschuldigt. Gaslighting — de waarheid zo vervormen dat de ander aan zichzelf gaat twijfelen — is een beproefde manipulatiemethode. Narcisten zweren erbij. De term is ontleend aan het toneelstuk Gaslight (1938), waarin een man zijn vrouw langzaam tot waanzin drijft. Hij dimt continu de gaslampen in huis, ontkent dat er iets verandert en laat haar geloven dat ze het zich verbeeldt.

De ultieme gaslighter is Donald Trump. Deze week waren het geen hondenetende migranten die de wereld naar adem deden happen, of Democraten die baby’s zelfs na de geboorte nog aborteerden. Dit keer was het Oekraïne dat de oorlog zelf zou zijn begonnen. President Zelensky reageerde nog beleefd: ‘Trump zit in een bubbel van Russische desinformatie.’ Zonnekoning Trump sloeg hard terug. Zelensky zou ‘een dictator’ zijn, ‘verschrikkelijk werk hebben geleverd’ en ‘miljoenen doden’ op zijn geweten hebben.
Wee je gebeente als je een narcist tegenspreekt. Van mierzoete vleierij en bewonderende blikken krijgt hij nooit genoeg, maar kritiek ervaart hij als een dolk in zijn hart, onvergeeflijk. Voorspelbaar trok Trump de slachtofferkaart: ‘Geen enkel respect’ na ‘alles wat de VS voor Oekraïne hebben gedaan’.

Lachwekkend als het niet om de president van het machtigste land ter wereld ging. Een narcist is gevaarlijk, maar een narcist vergiftigd met hubris nog veel meer. Manfred Kets de Vries, hoogleraar leiderschapsontwikkeling, haalt het oud-Griekse woord hubris – hoogmoed – vaak aan. ‘Overmoedige leiders gebruiken hun macht op onaangepaste, onproductieve en onbegrensde manieren. Dat resulteert in extreem giftig gedrag.’

Wie Trump deze week bezig zag, weet het zeker: het is hubris dat door zijn aderen stroomt. Hij gooit Zelensky onder de bus, laat zijn loopjongen Vance Europa afschilderen als een autoritaire bananenrepubliek en papegaait louter Poetinpropaganda. Dankzij Trump zit de botox-tsaar weer stevig het zadel. Zou er in Moskou nog kaviaar en champagne over zijn na het Kremlinfeestje deze week?

En Europa, waar laat dit ons in het machtsspel der narcisten? Over de hoogmoedige Trump en zijn entourage moeten we allesbehalve lichtzinnig denken. Zijn vrijage met Poetin is levensgevaarlijk, niet alleen voor Oekraïne maar voor heel Europa. Toegeven aan Trumps intimidaties, op zijn redelijkheid hopen of afhankelijk blijven van Amerika zonder plan B, maakt Europa kwetsbaar. Hoogste tijd om te stoppen ons als een schoothondje te gedragen. Met gezwinde spoed werken aan een gezamenlijke Europese defensiemacht en aan een Europese technologische infrastructuur, onafhankelijk van Trumps big tech-vrienden, voor wie Europa niets meer is dan een potentiële goudmijn voor hun roofdierkapitalisme. Geen prijs te hoog voor een streep door de strenge Europese AI- en internetregels die consumenten moeten beschermen. Artikel 5 aan de wilgen en de Navo om zeep? So be it. Oekraïne als trofee om Poetins ego wat op te poetsen? Who cares?

Met narcisten valt geen duurzame relatie te bouwen. Laat daarvoor afgelopen weken een keiharde les zijn en het definitieve einde van Europese lethargie en blinde vanzelfsprekendheid. In de wetenschap dat tegen met hubris vergiftigde narcisten die onze gaslampen proberen te dimmen, maar één echt effectief wapen bestaat: zelf aan de (licht)knoppen zitten.

Bron: De Volkskrant, 22 februari 2025

Volgens de een komt het door ons calvinistische verleden, volgens de ander door de Hollandse koopmansgeest: wat geen geld oplevert, heeft geen waarde. Hoe het ook zij, voor Nederlanders is de liefde voor kunst geen gegeven. In tegenstelling tot veel buurlanden, waar kunst wordt gezien als basisvoorziening voor iedereen, wordt cultuur hier niet zelden met dedain behandeld.

Zeker rechtse politici schermen graag met het frame van cultuur als peperdure hobby voor de linkse elite. ‘Alsof al die met belastinggeld betaalde snobmuziek en dat kleutergekladder kunst is.’ Tot het moment dat ze zelf het pluche betreden en hun werkkamer mogen inrichten met diezelfde ‘elitaire’ kunst.

Donderdag besteedde NRC twee pagina’s aan de met kunst ingerichte werkkamers van de ministers Keijzer (BBB), Van Weel (VVD) en Bruins (NSC). Die laatste is, het kan u ontgaan zijn, onze minister voor Cultuur. Eppo Bruins, voormalig CU-Kamerlid en gepromoveerd natuurkundige, bracht na zijn middelbare school ook een tijdje door op het conservatorium. Hij speelt orgel in een gospelband.

Dat laatste was kennelijk voldoende aanbeveling om beleid voor de Nederlandse kunstensector te mogen maken. Niet dat het regeerprogramma ook maar één zin bevat die op cultuurbeleid duidt. ‘Geen beleid betekent ook geen schadelijk beleid’, probeert de Kunstenbond positief te blijven. ‘En Bruins zit als minister direct aan tafel in de ministerraad.’ Ook voordelig, vindt de bond.

Maar wat is de waarde van een plek aan tafel, als je je mond niet open durft te doen? Als je rustig toekijkt terwijl jouw begroting – zonder jou – in achterkamertjes wordt leeggeplukt? Muziekscholen vallen om bij bosjes, kunstonderwijs is naar de marge verdrongen en kunstinstellingen worden direct en indirect met honderden miljoenen gekort. Bruins laat het gebeuren.

Een schril contrast met zijn voorganger Uslu, voor wie cultuur allesbehalve een dode letter in een functietitel was. Als ware missionaris liet ze geen moment onbenut om de schoonheid en het belang van cultuur voor mens en samenleving te benadrukken. Collega-bewindslieden nam ze mee op culturele uitjes. ‘Cultuur is zo doordrongen in je leven, in wie je bent. Cultuur is zo’n vanzelfsprekendheid, je mist het pas als het er niet is. Waarom kunnen we niet die waardering voelen?’

En dan Bruins. Geen minister op de bres, helaas. De man is volstrekt onzichtbaar. Wat zullen zijn woordvoerders blij geweest zijn, toen NRC een feelgoodinterview over de kamerkunstcollectie van de minister wel zag zitten. Eindelijk kon hun minister zich profileren als politicus met hart voor cultuur. Zonder er een vinger naar uit te hoeven steken.

‘Politiek is een zwaar beroep, en dan is het mooi om iets zachts aan je muur te hebben’, mijmert Bruins over hoe de kleuren en geuren uit zijn jeugd terugkomen in de kunst op zijn kantoor. Over hoe de kaalslag in de kunstensector en de vals beloofde btw-deal kunst onbereikbaar maken voor de gewone man, rept het artikel met geen woord. Louter sentimentele loftuitingen. De Wilderscoalitie vindt kunst heus belangrijk. Zolang het aan hun eigen muur hangt.

Bruins wil zijn werkkamer graag vervolmaken. ‘Een Alberto Giacometti zou niet verkeerd zijn.’ De Zwitserse beeldhouwer, beroemd om zijn kunstwerken die voor vele tientallen miljoenen dollars over de toonbank gaan, is zijn favoriet. Justitie-collega Van Weel heeft ook nog iets op zijn verlanglijstje: ‘Als er nog ergens een Monet of een Breitner in de opslag hangt, dan houd ik me aanbevolen.’

Bron: De Volkskrant, 15 februari 2025