Je hebt van die dagen die op je netvlies staan gebrand. Maandag 15 september 2008 is er zo eentje voor mij. Kwart voor acht ’s ochtends. Kopje koffie met collega’s. Op het oog een gewone dag. Tot Paul vol ongeloof ‘holy shit!’ richting het tv-scherm schreeuwde. ‘Lehman Brothers files for Bankruptcy!’ De grootste recessie sinds de Grote Depressie volgde. Huizenmarkten in puin, miljoenen ontslagen en biljoenen euro’s belastinggeld verslindende reddingsacties.

Jarenlang hadden financiële instellingen vrij baan. Door met veel geleend geld (onder het mom van innovatie) uiterst ondoorzichtige, riskante en niet zelden dubieuze producten te slijten, konden ze woekerwinsten boeken en almaar groter groeien. Deregulering was het toverwoord. Tot het kaartenhuis instortte.

Onheilssignalen in overvloed; evenals journalisten, wetenschappers en klokkenluiders die waarschuwden, maar het werd afgedaan als hysterisch of ver van mijn bed, de toenemende niet-pluisgevoelens werden verdoezeld. De machtige banken waren too big to fail.

Nu, anno 2025, is onze afhankelijkheid van de grote Amerikaanse (en Chinese) techbedrijven minstens zo angstaanjagend groot. Zowel financieel als maatschappelijk. Voor een endorfineshotje scrollen we massaal de dagen weg, de giftige, haatzaaiende algoritmes die ons verslaafd houden op de koop toenemend. Ons lot in handen van Google, Musk en Meta. Ook overheid, scholen en zorginstellingen besteden de digitale infrastructuur vrolijk uit aan Amerikaanse bedrijven. De Amerikaanse overheid kijkt mee.

De controlemacht van de Nederlandse politiek en rechtspraak staat buitenspel. Evenals die van de journalistiek. ‘Van oudsher vormde de overheid de grootste bedreiging voor persvrijheid. Maar de grootste risico’s komen nu van de tech- en platformbedrijven’, weet Alyt Damstra van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR). Die kwam in oktober met een oproep om in te grijpen tegen de almacht van techbedrijven. Tevergeefs. Geen politieke interesse, afgedaan als alarmistisch. ‘Zo’n vaart loopt het niet.’

Cyberexpert Marietje Schaake hekelt de lakse houding van de Nederlandse beleidsmakers. ‘Grote techbedrijven brengen de democratie in gevaar.’ Volgens Schaake voerde lange tijd het narratief de boventoon dat bedrijven van techpioniers burgers vrijheden boden en hun een stem gaven, over landsgrenzen heen. Een mooi beeld, maar naïef en nalatig, vindt ze. Techbedrijven zijn verworden tot grote ‘rupsen-nooit-genoeg’.

In reactie op big tech kwam de Europese Commissie met een waaier aan regels, maar net als in de financiële sector is de lobby van deze megarijke multinationals oneindig groot en zijn hun zakken diep. Ze spelen landen tegen elkaar uit, gebruiken economische dreigementen of spannen rechtszaken aan. Of ze lappen regels gewoonweg aan hun laars.

Dus moet ieder bedrijf dat zich niet aan de EU-regelgeving houdt keihard worden geweerd, aldus Reijer Passchier, hoogleraar digitalisering en de democratische rechtsstaat. Het vraagt er wel om dat ‘overheden, Europese bedrijven en burgers hun enorme afhankelijkheid van big tech in hoog tempo afbouwen.’

Afgelopen donderdag voelde ik opeens enorme boosheid. ‘Nieuw beleid Instagram en Facebook: vrouwen ‘voorwerpen’ en homo’s ‘mentaal ziek’ noemen mag voortaan’, kopte mijn krant. Hoe lang negeer ik mijn niet-pluisgevoel nog? Blijf ik schrijven over de schadelijke gevolgen van sociale media voor kinderen en onze democratie, om vervolgens mijn columns toch weer op Zuckerbergs echokamers te plaatsen? Ik stop!

En nee, mijn vertrek van Instagram, Facebook en WhatsApp zal de techdictatuur niet tegenhouden. Maar elk verwijderd account is er één. Bovendien: van een ouderwets belletje of fysiek bezoek is nog nooit iemand slechter geworden. En sms’en, ach, dat is zo gek nog niet.

Bron: De Volkskrant, 11 januari 2025

‘Mensen trekken het niet meer’, antwoordt Wes op mijn vraag waarom zijn sportschool – doorgaans op dit tijdstip bomvol – vandaag uitgestorven is. ‘Al die shit in de wereld en ook nog eens geen zon. Je zou toch de hele dag met je kop onder je dekbed willen blijven liggen.’

Miljoenen verwoeste (kinder)levens in de hel van Gaza, oorlog in Oekraïne en Soedan. De afbraak van onze aardbol. Zondebokpolitiek die onverdraagzaamheid en verdeeldheid aanwakkert. De toestand in de wereld grijpt ook mij naar de keel. Alsof de voortdurende nieuwsgolf van ellende alle zuurstof uit mijn dagen zuigt. Maar gelukkig, er is altijd weer het antigif.

Maandagochtend 8.00 uur. Mijn klas druppelt binnen. Een knuffel of korte knik. Foute boel bij Job. Betraande ogen. Winnie, het konijn, is dood. ‘Maak anders eerst een tekening’, zeg ik. Tevergeefs. Bij de rekensom over vissen vloeien dikke tranen. ‘Een vis is ook een huisdier’, snikt het jongetje. Net als biggetjes en lammetjes in de les over verkleinwoorden. Wanneer bij geschiedenis de jaartallen op zijn blaadje plaatsmaken voor Winnie (RIP), moet ik uit een ander vaatje tappen. Tijd voor poëzie.

Geen verdriet zo groot, geen gevoel zo hevig – een gedicht verzacht. Dichter Sholeh Rezazadeh adviseert er drie per dag. De Iraanse is pleitbezorger van poëzie als alledaags bezit. ‘Als kind ging ik vaak met mijn vader naar een shisha-huis’, vertelt ze in Trouw. ‘Mannen, intellectuelen en analfabeten, ze dronken er thee en spraken over gedichten, citeerden klassieke dichters.’

Ook op haar middelbare school werden veel gedichten gelezen. ‘Perzische klassieken, moderne en vertaalde poëzie. Verzen leerden we uit ons hoofd en bespraken we.’ Hoe anders in Nederland, viel Rezazedah op. Twee jaar terug maakte ze op verzoek van de Volkskrant het examen Nederlands. ‘Ik verwachtte literatuur en poëzie, maar het ging vooral over informatie verwerken of de bedoeling van een alinea.’

Nederlanders groeien niet op met poëzie. Een enkele regel bij bruiloft of uitvaart is al heel wat. Zelf een poëziebundel lezen of bespreken doen we nauwelijks. Ook niet op school. Terwijl ons land geweldige kinderpoëzie kent. Van Edward van de Vendel, Ted van Lieshout, Joke van Leeuwen, Bette Westera, om er een paar te noemen.

Leraren voelen soms schroom om poëzie in hun les te behandelen. ‘Begrijp ik zelf wel voldoende wat de dichter bedoelt?’ Alsof er een unieke code is die ze moeten ontcijferen. Maar zoals Sholeh Rezazedah zegt: ‘Een gedicht is als een fijnzinnige maaltijd: laat alle smaken in je mond samensmelten en proef alles rustig.’

Het prachtige gedicht Graf van een merel van Bette Westera is toepasselijk deze dag, besluit ik, nadat ik Jobs tranen heb weggepoetst. Ga maar lekker liggen, merel, morgen gaat het stormen. / Morgen wordt het koud, maar daar heb jij geen last meer van. / Maak het je gemakkelijk, het stikt hier van de wormen. Dikke, witte maden zijn er ook. Geniet ervan. Een poes, een oma, of een verloren knuffel: de dood is dichterbij in een kinderleven dan je denkt.

Job legt een papier voor mijn neus. ‘Lees jij hem voor, Juf? Ik vind dat een beetje eng.’ Lieve Winnie / Je was zo lief / mijn hartendief / Je hoorde bij de meiden / Waarom moest je nou net / op vrijdag de 13de overlijden? / Na het slapen / was je om op te rapen / Dat kostte een ziel / ver van de haven / heb ik je begraven.

Mijn antigif. Noem het escapisme, zo u wilt, ik noem het zuurstof voor de ziel.

Bron: De Volkskrant, 21 december 2024

‘Ze zullen toch wel komen?’ Zenuwachtig kijkt Ella naar de klok. Half negen en nog altijd niemand. Voor de zoveelste keer opent het meisje de groepsapp. Aanvang acht uur, het staat er echt. Plus tien duimpjes. Hapjes, kratten bier en fris en een dj, Ella’s moeder had flink uitgepakt. ‘Je wordt maar een keer 18!’ had ze geroepen, blij dat haar dochter eindelijk eens een feestje gaf. Maar de voordeurbel blijft stil. In een eigen appgroep spraken haar zogenaamde vriendinnen af niet te komen. Die loser van een Ella moest vooral niet denken dat ze een van hen was.

Vijf jaar later vertelt Ella in de Haagse Koninklijke Schouwburg over haar eenzame jeugd. Buitengesloten. Tijdens de pauze altijd alleen. Geniepig gepest met haar uiterlijk. Gegniffel over haar lage cijfers. Logisch dat ze haar niet moesten. Ze was ook een kneus. Verteerd door eenzaamheid trok ze zich terug in haar slaapkamer. De buitenwereld grijs en uitzichtloos.

Ella is een van de jongeren die hun ervaringen delen met Het Nationale Theater ter inspiratie voor de nog te ontwikkelen jongerenvoorstelling Only the Lonely. Net als student Tom, die naast me zit. Hij heeft vrienden. ‘Maar ik mis de verbinding, daarom heb ik veel last van eenzaamheid.’ Laura, net klaar met haar mbo-opleiding, heeft autisme en vindt zichzelf best sociaal. ‘Maar vaak begrijp ik de grapjes van anderen niet en denk dan dat ik word uitgelachen.’ Dus twijfelt ze aan haar sociale vaardigheden. Op iemand afstappen wordt een steeds grotere opgave.

Lang kleefde aan eenzaamheid het beeld van wegkwijnende bejaarden achter de geraniums, wachtend op bezoek dat nooit komt. Zeker sinds covid wordt steeds duidelijker dat eenzaamheid geen exclusieve ouderdomsvloek is, maar alle leeftijden treft. Volgens het RIVM voelt bijna twee derde van de jongeren tussen 16 en 25 zich eenzaam, 30 procent zelfs erg.

Eenzaamheid hoort bij het leven. Zolang het tijdelijk is, valt het allemaal nog wel te verdragen. Maar zodra het chronisch wordt, liegen de gevolgen er niet om. Verhoogd risico op hart- en vaatziekten, verzwakt immuunsysteem, depressies, angststoornissen, verslaving en sociale terugtrekking. Terwijl chronische eenzaamheid wel degelijk valt te voorkomen.

‘Het is zo simpel’, zegt Jolanda van Gerwe, oprichter van Join Us, de stichting die eenzame jongeren helpt en onlangs een Appeltje van Oranje won. ‘Maak eens een praatje in de buurt of in de bus. Zeg ‘hallo!’ tegen een onbekende. Vraag je alleenstaande buurvrouw mee voor een wandeling. Nodig álle klasgenootjes uit voor het feestje.’

Eenzaamheid tegengaan wordt nog te vaak gezien als een zaak van diegene die het treft, maar het is een verantwoordelijkheid van ons allemaal. De docent die naast lessen in taal en rekenen ook tijd vrijmaakt voor onderlinge bonding in de klas. Of de manager die de stille thuiswerker niet uit het oog verliest. Tot en met het gemeenteloket dat de chatbot weer inruilt voor mensen van vlees en bloed.

En Ella? Samen met haar moeder besloot ze iets aan haar eenzaamheid te doen. Via de schoolpsycholoog kwam ze bij Join Us. ‘Ik bleek eigenlijk gewoon leuk te zijn zoals ik ben’, vertelt ze de zichtbaar geroerde zaal. ‘Onlangs vierde ik mijn 23ste verjaardag, raad eens hoeveel vrienden er kwamen?’ Het publiek houdt de adem in. ‘Allemaal!’

Bron: De Volkskrant, 14 december 2024

Bente Becker had het allemaal juist zo goed bedoeld. Puur de feiten onderzoeken. En nu wordt notabene zíj́ voor racist uitgemaakt. Met gespannen kaaklijn legt de VVD-politica in een in allerijl geschoten filmpje uit dat het volstrekt logisch is om onderzoek te doen naar wat mensen met een migratieachtergrond denken en geloven.

Terug naar de tijd van de schedelmetingen, toen wetenschappers de ‘koloniebevolking’ ook ‘gewoon’ onderzochten. Becker ziet er niets kwaads in, Integendeel. ‘Er zijn groepen die langs elkaar leven of soms de democratie niet omarmen, of de gelijkwaardigheid van man en vrouw of homo en hetero niet accepteren.’ Dat moet maar eens benoemd worden, aldus het Kamerlid, dat zelf nog nergens anders heeft rondgelopen dan in de Haagse bubbel.

Wat Becker voor het gemak vergeet te benoemen, is dat het CBS onlangs concludeerde dat het juist mensen met hoge inkomens zijn, met in Nederland geboren ouders, die veel minder contact ouderhouden met groepen van andere afkomst. Oftewel, het merendeel van haar eigen VVD-achterban is minder geïntegreerd dan Nederlanders met een migratieachtergrond.

‘Ik leef, werk en zet me in voor dit land, maar telkens weer lijk ik tegen een muur van vooroordelen aan te lopen’, schrijft Shamier Madhar op het onlineplatform NieuwWij. ‘Het gevoel van tweederangsburgerschap wordt versterkt door voorstellen zoals de motie van Becker. Het lijkt te suggereren dat er in Nederland een soort ‘Nederlander met een sterretje’ bestaat, een aparte categorie voor mensen zoals ik – en dat maakt me verdrietig. Hoeveel generaties moeten er voorbijgaan voordat we echt als gelijkwaardig worden gezien?’

Maar van kritiek wil Becker niets weten. Ze wordt er zelfs ‘heel erg cynisch en ook een beetje verdrietig van’, zegt ze verongelijkt. Haar vuurspuwende ogen spreken boekdelen. Zij zet niet weg, ze wordt weggezet. En ze weet heus wel dat er ook hardwerkende Nederlanders zitten onder mensen met een migratieachtergrond, echt waar. Die hebben van haar schedelmeetmotie niets te vrezen, wil Becker maar zeggen. Ook haar belastingontwijkende buren in de witte wijken van Wassenaar niet. Of de arbeidsmigranten uitbuitende VVD-sponsoren en de – door knuffelcoalitiegenoot PVV op handen gedragen – Westlandse glastuinbouwers.

Glimlachend benadrukt Becker dat er een ruime Kamermeerderheid was voor haar motie. Het is verbijsterend maar waar. Niet alleen de leden van de Wilders-coalitie stemden voor. Ook de christelijke partijen waren er als de kippen bij.

Even leidde dat tot onrust in de achterban. Om een uitslaande brand te voorkomen, kwamen Bikker en Bontenbal met een zalvende stemverklaring. ‘Overheid kijkt niet achter de voordeur bij kerken’, kon het christelijke Nederlands Dagblad dus koppen.

Inderdaad, niet bij de kerk, maar wel bij de moskee. Maar dat vinden de christenbroeders allang best. Zolang de moslimkaart wordt getrokken, richten de pijlen zich tenminste niet op hun strenggelovige kiezersschare, waar gelijkwaardigheid van homo’s, vrouwen en andere mensen die geen witte heteroman zijn, niet zelden ver te zoeken is.

Hypocriet en teleurstellend, dat toenemende geheul met de verdeel-en-heerscoalitie. Het meest teleurstellend is het optreden van de SP. In een wanhoopspoging het afkalvende linkse electoraat terug te winnen, verkochten de socialisten hun ziel ook aan de duivel. Met sussende woorden probeerde SP-voorman Jimmy van Dijk in talkshow Bar Laat zijn gezicht nog te redden. Hij had liever gehad dat in de motie ‘ook andere, bredere groepen’ stond.

Maar, beste Jimmy, dat staat er niet.

Bron: De Volkskrant, 7 december 2024

‘Blij toe als die witte baard met zijn pietenbende is opgekrast’, verzucht mijn collega. ‘De tafel van 7, klokkijken op het kwartier, de persoonsvorm vinden; niets beklijft nog bij de kinderen. Alsof hun hersenpan vol zit met marsepein.’ Knikkebollende kinderkoppies, opgezwollen oogjes, starend in het luchtledige. Onafgebroken gegaap en heel korte lontjes.

Sinds de start van het Sinterklaasjournaal is het ook in mijn klas vaste prik. Jonas komt zelfs huilend binnen. Het pakpapier van het cadeautje in zijn schoen zag hij bij het ontbijt op tafel liggen. ‘Ik begrijp er niets van’, snikt hij. Ook Tom werd het allemaal te veel. ‘Sint ligt in het ziekenhuis en Pieten gaan hem doorzagen, met een cirkelzaag’, doet hij verslag van het Sinterklaasjournaal.

‘Er moet iets af’, had Sints dokter gezegd, terwijl een elektrische gipszaag in beeld kwam. De Pieten schreeuwden het uit van schrik, waarop de camera wegdraaide en presentator Merel Westrik eindigde met: ‘Morgen maar eens kijken in het ziekenhuis.’ Daarmee was een rel geboren. Na de bewuste aflevering bleek niet alleen het cortisolniveau in menig kinderlijfje torenhoog, ook een schare ouders was compleet van de leg. Ophef op de sociale media. Zelfs de lezers van De Telegraaf mochten laten weten of ze het Sinterklaasjournaal ‘te heftig’ vonden.

Uiteraard roerde zich een schare zelfbenoemde opvoedexperts over het door de horrorscène met cliffhanger veroorzaakte kinderleed. ‘Wanneer een verhaal een open einde heeft, kunnen kinderen het niet goed afsluiten en relativeren, en dat brengt spanningen met zich mee’, legde oudercoach Esther op de website Metronieuws uit. Alle ophef noopte de makers van het Sinterklaasjournaal de klagende ouders een persoonlijk bericht te sturen: ‘Geen zorgen, het komt allemaal goed.’ Die geruststelbrief vindt de hoogbegaafde Tess uit mijn klas maar onzin: ‘Het is gewoon een toneelstukje. Ooit een paard op een dak zien lopen?’ Tess rolt met haar ogen. ‘Mijn nichtje van 10 gelooft nog’, schampert ze. ‘Zelfs in de tandenfee.’

Net als Eppo Bruins, dacht ik toen ik donderdag het Kamerdebat over de onderwijsbegroting bekeek. Als voorgeprogrammeerde buikspreekpop in het Sinterklaasjournaal bleef dokter Bruins – met aan zijn zijde sidekick Mariëlle Paul – volhouden dat het onderwijs (al jaren doodziek trouwens) echt geholpen zou zijn met de inzet van een bezuinigingscirkelzaag.

‘Er moet iets af’, was de terugkerende boodschap van dokter Bruins. ‘Als ik het maar vaak genoeg zeg, dan geloven ze het wel’, leek hij te denken. Volstrekt ongeloofwaardig, temeer omdat de ‘fundamentele keuzes’, waarover de onderwijsbewindspersonen in hun oneliners tot in de treure bleven reppen, in de realiteit niets meer zijn dan een allegaartje van korte termijn-kaasschaafacties. De onderwijsbegroting bevat geen spoortje lange termijnvisie. Grote vraagstukken als lerarentekort, groeiende kansenongelijkheid en de exploderende groep thuiszitters blijven onbehandeld.

Terwijl dokter Bruins het korten op docentensalarissen in de Randstad, het schrappen van de brede brugklassubsidies, de langstudeerboete en bezuiniging op thuiszittersinitiatieven stoïcijns bleef verdedigen, begon een bont gezelschap van coalitie en oppositie, buiten het zicht van de camera’s, zijn begroting te verbouwen. Zonder dokter Bruins, onderwijsminister in naam, gedegradeerd tot hulppiet.

De laatste achterkamertjesaflevering over de onderwijsfinanciën kent vooralsnog een open einde. Nu maar hopen dat op 5 december ook het kabinet een brief stuurt dat ‘het allemaal goed gekomen’ is. Want met 2 miljard euro kaalslag in het onderwijs wachten bezorgde ouders nog veel meer slapeloze nachten.

Bron: De Volkskrant, 30 november 2024

Sla voldoende water in. Zorg voor warme kleding, dekens, kaarsen, lucifers, een petroleumkachel, batterijen, powerbank, energierijk voedsel dat niet kan bederven en koop een radio op batterijen. In de week dat de oorlog in Oekraïne de duizend dagen aantikt, ontvangen miljoenen Zweden de brochure ‘In geval van crisis of oorlog’: 32 pagina’s vol tips ter voorbereiding op donkere tijden. ‘Wat moet ik doen bij een luchtaanval?’, maar ook: ‘Hoe blijf ik mentaal weerbaar?’ Terwijl ons landsbestuur deze week de bevolking weer trakteerde op een aflevering Goede Tijden, Slechte Tijden vol gekonkel, geroddel en vingerwijzen, richtten onze noorderburen het burgeroog op reëel van buiten komend onheil: de militaire dreiging van Rusland.

‘Haal jij nog even twintig pakken wc-papier?’, grapte ik begin dit jaar tegen mijn echtgenoot, toen Navo-oppermilitair Rob Bauer burgers opriep om ‘water, een radio en een zaklantaarn op batterijen in huis te hebben, om de eerste 36 uur te kunnen overleven’. Destijds vond ik zijn oproep tot meer oorlogsparaatheid maar paniekvoetbal, ogenschijnlijk uit het niets. Misschien verstandig voor als je land grenst aan Rusland. Maar voor de rest van Europa, zo’n vaart liep het allemaal toch niet?

Zes maanden verder vraag ik me af of mijn houding niet gewoon een typisch gevalletje kop in het zand was. Konijn in de koplampen. Onklaar gemaakte glasvezelkabels, Russische spionageschepen voor onze kust, exploderende postpakketen in Europa, cyberaanvallen en stromen desinformatie door Poetins internettrollen. Mijn ogen gaan met de dag verder open.

‘De escalerende, hybride activiteiten van Moskou tegen de Navo- en EU-landen zijn ongekend in hun verscheidenheid en omvang, waardoor aanzienlijke veiligheidsrisico’s ontstaan’, schreven de Europese ministers van Buitenlandse Zaken deze week. Ook het rapport van de Finse oud-president Sauli Niinistö liegt er niet om: Europa moet zich gereedmaken om een langdurige en totale oorlog af te wenden. ‘‘Strategische autonomie’ is het buzzwoord in Brussel’, vertelt NOS-correspondent Kysia Hekster op NPO Radio 1. Op eigen militaire benen staan is cruciaal, zeker met Trump in het Witte Huis. Maar die autonomie komt lastig op gang. ‘Iets met wetten en praktische bezwaren.’ De EU heeft moeite om aan haar burgers en lidstaten uit te leggen dat ze veel weerbaarder moeten worden. ‘Daar wordt nog altijd een beetje lacherig over gedaan’, aldus Hekster.

‘Voor veel Oekraïners kwam de oorlog – ondanks de dreigende voortekenen – toch onverwacht, ook voor mij’, zegt de Oekraïense Ilana dinsdag bij de herdenkingswake voor duizend dagen oorlog. Pas op 24 februari 2022 drong de harde werkelijkheid door. ‘Op dat moment begon iedereen als een gek te hamsteren. Kaarsen, eten, water. En toen ik aan de beurt was, waren de winkels leeg.’ Inmiddels ligt haar land in puin en zijn 31 duizend landgenoten dood, waaronder haar man. 6,7 miljoen Oekraïners gevlucht, 14,8 miljoen hulpbehoevend. Onvoldoende drinkwater, ruim 50 procent van de energiecapaciteit verwoest door Russische raketten. Miljoenen mensen zonder stroom, vlak voor de winter.

‘Ik treur elke dag om mijn land, mijn man, mijn vrienden’, zegt Ilana met overslaande stem. ‘Ik volg continu het nieuws.’ Bij elk luchtalarm krijgt Ilana een pushbericht. ‘Vannacht waren er weer bombardementen in mijn wijk. Twee doden.’ Ze huilt. Dan klinkt plots een luid, loeiend geluid uit haar mobiel. Het scherm licht op: ‘Air Alert: Granaataanval. Ga onmiddellijk naar de dichtstbijzijnde schuilplaats!’, vertaalt ze hardop. ‘Gelukkig, niet mijn wijk, dit keer.’

Bron: De Volkskrant, 23 november 2024

wijfelmoed. Kent u dat woord? Ik niet, tot ik deze week wijkgenoot Naud erover hoorde. In de hoek van het buurtkoffiezaakje. De krant onaangeroerd voor zijn neus. ‘Gaat ie wel?’ vroeg ik. ‘Mwah’, antwoordde de anders zo sprankelende jonge vader. ‘Die verdeeldheid in de wereld. Ik word er zo somber van.’ Dus trekt Naud zich steeds meer terug, in zijn eigen bubbel van gezin en vrienden. ‘Ik ben bang. Bang voor mijn eigen felheid, voor nog meer olie op het vuur. Had ik maar meer twijfelmoed.’

Ik herken dat wel. Het is niet gemakkelijk om in deze gepolariseerde tijden de lokroep van de absolute zekerheid, die ons links en rechts vastberaden om de oren vliegt, te weerstaan. Jezelf te dwingen tot eerst luisteren, dan wikken, wegen, nog een nachtje slapen, met een frisse blik, door andermans bril, ‘wat als’ en ‘ja, maar’. Wankelmoedig leven, weifelend op de tast. Wie durft dat nog?

Kijk naarConclave, de Vaticaanthriller over de uitverkiezing van een nieuwe paus. Deze geheimzinnige machtsstrijd tussen de kandidaat-pausen biedt veel thematiek die tot nadenken stemt. Zoals die van de diepe verdeeldheid tussen hen die de toekomst zien in verscheidenheid en een modernere houding jegens homoseksualiteit en vrouwenrechten, en zij die ‘vechten’ voor een witgewassen verleden als tegenwicht tegen ‘het kwaad van de islam en woke-nieuwlichterij’.

Oogstrelende beelden, spanning, intriges, Conclave heeft het allemaal, maar wat het meest blijft hangen, is de ode aan twijfel. ‘Geloof is geloof omdat het hand in hand met twijfel wandelt’, zegt kardinaal Thomas Lawrence, gespeeld door Ralph Fiennes. Lawrence, een geboren twijfelaar, pleit in zijn openingsspeech vóór twijfel en tegen valse zekerheden. Juist die tekst was de belangrijkste reden voor regisseur Edward Berger om de film te maken. ‘Ik ben al mijn hele leven een enorme twijfelaar’, zegt hij in Het Parool. ‘Waar ik dat lang als zwakte heb gezien, haal ik er inmiddels juist energie uit.’

Wie kan twijfelen staat open voor andere perspectieven, kan samenleven met andersdenkenden zonder bang te hoeven zijn voor verlies van eigenheid. ‘Wanneer we ons begrip ván de wereld en onze medemens vergroten, kunnen we ook ons begrip vóór de wereld en onze medemens vergroten’, zegt de Pools-Belgische filosoof Alicja Gescinska.

Maar helaas, twijfel kan niet rekenen op de populariteitsprijs. Het is stelligheid die in onze machomaatschappij zieltjes wint. Op het strijdtoneel van het eigen gelijk verdrijft zwart-wit onder trompetgeschal elke kleur. Listig opgepookt door kwaadwillende figuren en ophefminnende algoritmes wordt zelfs de grijstint naar de coulisse verbannen.

‘Het publieke debat neemt al te vaak de vorm aan van een duel in plaats van een dialoog’, vindt Gescinska. ‘Het onbegrip aan weerskanten van het politieke en ideologische spectrum lijkt soms zo groot dat het debat nog slechts een dovemansgesprek dreigt te zijn.’

Waar was de twijfel daags na het afschuwelijke geweld rondom Ajax – Maccabi Tel Aviv in Amsterdam? Nog voor de feiten bekend waren, de reconstructie gereed, werd het oordeel geveld, gesteund door blinde bevestiging van het eigen gelijk. Opgehitst door zijn blondgelokte broodheer zette ‘de premier voor alle Nederlanders’ in één fel uitgesproken zin een hele bevolkingsgroep neer als zondebok.

‘Stellige overtuigingen zijn de grootste vijand van eenheid, stelligheid de aartsvijand van tolerantie’, houdt kardinaal Lawrence ons voor. Ik gun ons land een premier met twijfelmoed.

Bron: De Volkskrant, 16 november 2024

‘Het zou voor het broodnodige geestelijk herstel van de overprikkelde lezer technisch mogelijk moeten zijn om tot de jaarwisseling Volkskranten in de bus te krijgen zonder de woorden ‘Trump’, ‘Wilders’ en ‘fatbike’ erin.’

Wat zou dat heerlijk zijn, denk ik bij de ingezonden brief van Trees Roose uit Haren. Maar is een column zónder Trump niet wat wereldvreemd, in de week dat in de grootste democratie ter wereld een veroordeelde haatzaaier tot president is gekozen? Deze man voorspelt weinig goeds, ook voor ons. Volgens banken raakt zijn komst iedere Nederlander voor minimaal 500 euro in de portemonnee. Steun tegen de oprukkende Russische agressie aan de grenzen van de EU wordt hoogst onzeker. De geldkraan voor Oekraïne moet dicht en Navo-landen met betalingsachterstand worden een hapje voor Poetin, aldus Amerika’s nummer één.

Dus toch die berg columns, duidingen, waarschuwingen en doemverhalen maar tot me nemen. Koortsachtig elk nieuwsfeitje en achtergrondverhaal opslurpen. Eenmaal voor mijn computerscherm verdwijnt de animo om erover te schrijven. Komt het door de voor mij onbegrijpelijke uitslag? ‘Niet te bevatten dat zo’n groot deel van de bevolking in hem een savior ziet’, schrijft mijn Amerikaanse vriendin. ‘Doodeng.’ Inderdaad, dat gevoel bekruipt ook mij steeds meer. Ik staar wat voor me uit. Tot plots mijn telefoon gaat.

Het is Sita. Ze klinkt opgetogen. ‘Eind van dit schooljaar studeer ik af!’ Ik krijg een brok in mijn keel. Aan haar afstuderen ging een lange, moeilijke weg vooraf. Sinds het overlijden van haar moeder rust alle zorg voor haar gehandicapte vader op Sita’s schouders. Enig kind, de familie te ver weg. Aanvankelijk ging haar pabostudie voorspoedig – Sita is een geboren leraar – maar de combinatie van studeren, stage, mantelzorg en werken bij de Action werd haar te veel. De studie moest op een lager pitje. De bijbaan kon ze niet stoppen, Sita en haar vader leven op bijstandsniveau. ‘Gelukkig ontkom ik aan de langstudeerboete’, zegt ze. ‘Ik zou die nooit kunnen betalen.’

De vermaledijde langstudeerboete, je zou haar bijna vergeten door de vloedgolf van ander nieuws. Bij elk extra jaar studievertraging hangt je als student een boete van 3.000 euro per jaar boven het hoofd. Desastreus als je geen ouders met een dikke bankrekening hebt. Of als je langer doet over je studie omdat je autisme hebt, zoals veel van mijn leerlingen. Studeren met autisme kost meer energie en inspanning, dus is het risico op studievertraging groter.

De bezuinigingsplannen van dit kabinet zijn oneerlijk en oliedom. Naast de langstudeerboete worden internationale studenten – die per saldo personeel en geld opleveren voor de economie – geweerd, en gaat het mes in onderzoek en innovatie. Niet voor niets schreef het bedrijfsleven samen met ondernemerskoepel VNO-NCW een brandbrief. Onderwijs en onderzoek zijn cruciaal voor ons verdienvermogen, helemaal nu onze concurrentiepositie al onder druk staat. Trumps dreigende handelsrestricties nog daargelaten.

De kaalslagplannen van onderwijsminister Bruins en consorten zijn geen klein bier. Een miljard in het hoger onderwijs. Plus nog eens ruim een miljard in het mbo, voortgezet en primair onderwijs.

Laat de demonstratie aanstaande donderdag in Utrecht het startpunt zijn van een oorverdovend en onophoudelijk tegengeluid van studenten, onderwijsinstellingen, politici, ouders en ook bedrijven! Zodat Volkskrantlezer Trees kan vragen om ‘Volkskranten zonder de woorden ‘langstudeerboete’, ‘onderwijsbezuinigingen’ en ‘kansenongelijkheid’ erin.’

Bron: De Volkskrant, 9 november 2024

De Amerikaanse Joselli, 17 weken zwanger, krijgt plotseling hevige bloedingen. De dokter acht een miskraam onvermijdelijk, maar weigert medische hulp. Het hartje klopt immers nog. Joselli sterft aan ernstige bloedvergiftiging.

Haar landgenote Samantha hoort bij de 20-wekenecho over de aangeboren hersenaandoening waardoor haar kindje direct bij geboorte zal sterven. Toch verplichten artsen haar de hele zwangerschap uit te zitten.

Sinds het Hooggerechtshof in de VS in 2022 het Roe v. Wade-arrest vernietigde, kent bijna de helft van de Amerikaanse staten een abortusverbod. De uitzonderingsgronden zijn dermate beperkt en vaag, dat artsen elk risico op een boete van 100 duizend dollar of jarenlange gevangenisstraf mijden. Het gevolg, zo blijkt uit onderzoek van de Universiteit van Ohio: de babysterfte piekt. Hoeveel moeders sinds 2022 het leven lieten, is onbekend, maar je houdt je hart vast als je de horrorverhalen leest.

Abortus is verworden tot een fel vlammend brandpunt in de Amerikaanse verkiezingstrijd. Wie is baas in de buik van de vrouw? Zij zelf (het standpunt van Harris)? Of toch de staat, al dan niet namens God (zoals Trump betoogt)? Al lijkt Donald de laatste tijd in te binden, bang dat zijn anti-abortusgeluid verkeerd uitpakt. ‘Hij heeft zijn retoriek verzacht, zichzelf tegengesproken en zijn ‘pro-life’-uitspraken verbannen’, constateerde The New York Times na analyse van 660 quotes. ‘Toch is er geen bewijs dat zijn kijk op abortus is veranderd.’

Pro-lifestemmers hopen op dat laatste. Abortus geldt voor hen als pure moord en abortusartsen zijn huurmoordernaars, precies zoals ook de ‘verlichte’ Paus Fransicus erover denkt. Op hun beurt roepen de Democraten in een nieuwe reclamespot vrouwen op hun stem geheim te houden voor hun partner. In de hoop Republikeinse vrouwen te trekken die de abortusban verafschuwen, maar dat hun man niet durven te zeggen.

Precies veertig jaar geleden trad in ons land de abortuswet in werking. Na een verhitte strijd van Dolle Mina’s en andere feministen. Hoewel ook hier de prolife-beweging steeds rabiater actievoert, onder aanvoering van de SGP, staat het recht op abortus vooralsnog fier overeind. Doorn in het oog blijft het feit dat abortus onder het strafrecht valt.

‘Ga je dát, het strafrecht, het allerzwaarste middel dat je hebt, inzetten om te reguleren wat er in onze baarmoeders gebeurt? Ik vind dat principieel verkeerd’, zegt Anniek de Ruiter in de Correspondent. De Ruiter is secretaris bij Bureau Clara Wichmann, een organisatie die zich inzet voor een betere positie van vrouwen.

Volgens haar is ook in ons land het recht op abortus een kwetsbaar bezit. ‘Mensen morrelen eraan in kleine stapjes, maar als je honderd stenen plaatst, heb je een muur gebouwd.’

Over de lakse houding van Nederlanders is De Ruiter kritisch. ‘We vergeten rekening te houden met de sterke neiging, de reactionaire kracht, om terug te gaan naar vroeger, die over het algemeen onvoordelig uitpakt voor vrouwen.’

En zo is het. De steun voor legale abortus onder Nederlanders is weliswaar groot (73 procent is voor, volgens Ipsos), maar teveel bestaat het idee dat abortus (en zwangerschap!) een onwrikbare verworvenheid is die primair de vrouw betreft en verder geen steun behoeft. Laat staan mannelijke steun. Een misvatting. Niet omdat vrouwen bescherming van mannen nodig hebben, zoals Trump wil doen geloven (‘Whether women like it or not’). Maar omdat ‘zelfbeschikking over ons lijf’ een universeel mensenrecht is dat zowel vrouwen als mannen aangaat.

Bron: De Volkskrant, 2 november 2024

‘Zien jullie die rare uil op die hoge stoel?’, vraagt Timmy opgewonden. ‘Die eet mensen op en poept ze daarna weer uit.’ Jason, met overslaande stem: ‘En die man daar, kijk! Hij heeft een bosje bloemen in zijn billen.’ Gegiechel in de klas. ‘Juf, waarom zijn al die mensen bloot?’

Even twijfel ik. Was de Tuin der lusten, een waarschuwing van schilder Jeroen Bosch voor de verleidingen van het leven, wel zo geschikt voor kinderogen? Tot nu toe bevielen de Middeleeuwen mijn klas goed. Zelfs de duistere kanten, zoals plunderingen, steden vol ongedierte en de zwarte dood, hadden geen slapeloze nachten veroorzaakt. Dus, besloot ik, het drieluik met zijn wonderlijke en zondige wezens mág gewoon niet ontbreken. Bovendien, de ‘duivelmaker’ uit Den Bosch behoort tot de Canon van Nederland, verplichte kost vanaf groep 5.

Voor hoe lang nog?, dacht ik bij het lezen van Amerika Amerika van NOS-correspondent Marieke de Vries, over de diepe verdeeldheid van de Verenigde Staten. De Vries wijdt ook een hoofdstuk aan de cultuuroorlogen die zich als een olievlek over Amerikaanse scholen uitbreiden. Aanstichter is de Republikeinse gouverneur van Florida Ron DeSantis, met zijn ‘Don’t Say Gay’-onderwijswet en de ‘Stop the Wrongs to Our Kids and Employees Act’ (Stop WOKE Act).

Over de auteur
Merel van Vroonhoven is leraar, toezichthouder en columnist van de Volkskrant. Ze had twintig jaar bestuurlijke topfuncties waaronder voorzitter van de Autoriteit Financiële Markten.

Columnisten hebben de vrijheid hun mening te geven en hoeven zich niet te houden aan de journalistieke regels voor objectiviteit. Lees hier de richtlijnen van de Volkskrant.

Al 3.300 boeken zijn in de ban gedaan, omdat ouders er aanstoot aan nemen. ‘In de top 10-verboden-boeken gaan er vier over gender en lhbti, en zes over zwarte Amerikanen’, citeert De Vries leraar Tritt, een docent Engels uit Orlando. ‘Het is duidelijk welke groepen ze onzichtbaar willen maken.’ Op zijn eettafel ligt Anne Frank’s Diary, op dezwarte lijstvanwege Annes ontluikende seksuele gevoelens.

De politieke cultuurstrijd in het klaslokaal kost openbare scholen miljarden aan rechtszaken. Niet alleen voor de verdediging tegen desinformatie en lastercampagnes, maar ook voor de beveiliging van bedreigde leraren, bleek deze week uit onderzoek door vier vooraanstaande Amerikaanse universiteiten.

En Donald Trump? In tegenstelling tot Founding Father George Washington, die Amerika met federaal onderwijsbeleid en openbaar onderwijs wilde verenigen, roeptoetert Trump dat hij het ministerie van Onderwijs sluit zodra hij is gekozen.

Onder het mom van idiote claims, zoals dat kinderen op school transgender-operaties zouden ondergaan: ‘Can you image your son comes back with a brutal operation?’ Het onderwijs moet zich beperken tot taal en rekenen, vindt hij. De school is geen plek voor discussies over ras, gender of seksuele diversiteit. Maar meer christelijke ideologie en patriottisme uitdragen, dat wel. Scholen die in Trumps ogen verkeerde zaken onderwijzen, kunnen naar financiering fluiten.

Angstaanjagende ontwikkelingen. Ogenschijnlijk ver weg, maar griezelig dichtbij voor wie de passages over neutraal onderwijs en ‘leeftijd adequate seksuele voorlichting’ in het regeerprogramma van de Wilderscoalitie tot zich laat doordringen. Tel daarbij op de hogere btw op boeken, de ongekend grote bezuiniging op onderwijs van dit kabinet en de weinig overtuigende toelichting van de OCW-bewindspersonen deze week.

De echo van Amerika klinkt door. ‘Te lang is de activistische woke-cultuur dominant geweest in de collegezalen en onderwijsinstellingen.’ Was getekend: PVV-Kamerlid Reinder Blaauw.

Misschien zie ik het wat zwart allemaal, maar laat niemand zeggen ‘ik zag het niet aankomen’ als binnenkort hier het vrome werk van een oer-Hollandse schilder het door hem zo gevreesde gruwelijke lot in het hellevuur wacht.

Bron: De Volkskrant, 26 oktober 2024