’Iedereen is vrij om er zijn eigen visie op na te houden, maar als er leugens over ons werk in seksuele voorlichting worden verspreid, is dat de grens.’ Luc Lauwers van Kenniscentrum Rutgers is de lastercampagne van Civitas Christiana meer dan zat. Hij sleept de als christelijk vermomde stichting voor de rechter. Civitas voert al jaren een agressieve hetze tegen seksuele voorlichting. Het ultraconservatieve clubje declameert fabeltjes dat kleuters worden aangemoedigd te masturberen en dat de lesmethoden aanzetten tot gebruik van dildo’s, transgenderindoctrinatie en pedofilie.

Achter Civitas zitten traditionalistische katholieken, type JD Vance, ‘die grote onvrede hebben met de wending die de westelijke cultuur genomen heeft’, zegt religiewetenschapper Ernst van den Hemel. Het Roomse Rijk is het voorbeeld waarnaar het Westen moet terugkeren. Hun extreme campagnes – zoals tegen homoseksualiteit, islam en ‘klimaatdrammerij’ – vinden breed weerklank, vooral in extreemrechtse hoek.

Zorgelijk. Hoewel 9 op de 10 ouders vinden dat seksuele voorlichting op school thuishoort, zorgt deze kleine, maar luidruchtige groep extremisten voor onrust. Intimidatie van docenten, Rutgers-medewerkers en kinderboekenschrijvers, zelfs doodsbedreigingen. Populistische politici papegaaien de klinkklare onzin na. Het maakt scholen huiverig. Tekenend is de daling van het aantal deelnemende scholen aan de Week van de Lentekriebels. Terwijl relationele en seksuele vorming juist leidt tot een positiever zelfbeeld en kinderen helpt te bepalen wat ze wel en niet prettig vinden. Met een lager risico op geslachtsziektes, ongewenste zwangerschappen én seksueel overschrijdend gedag.

5 jaar oud was Pauline, toen haar moeder een nieuwe vriend kreeg. ‘Als we alleen waren wilde hij aan mij zitten, mij in bad doen. Hij bracht mij altijd met de auto ‘om me te beschermen tegen enge mannen’. In diezelfde auto vond het misbruik plaats.

Mandy werd tussen haar 8ste en 14de seksueel misbruikt door haar opa. ‘Maar hij was mijn opa en niet vies of eng. Dus wist ik niet dat wat er met mij gebeurde seksueel misbruik was. Wel wist ik dat ik er niet over kon praten. Want als de familie uit elkaar zou vallen, was dat mijn schuld.’

In iedere basisschoolklas zitten naar schatting twee kinderen die slachtoffer zijn van seksueel misbruik, maar vraag wie, en het blijft akelig stil. Hoe komt het dan toch? Natuurlijk, misbruik is moeilijk te herkennen. Blauwe plekken kun je zien aan de buitenkant, maar seksueel misbruik niet. Bovendien zijn kinderen meesters in maskeren. Zoals Pauline: ‘Van binnen was ik bangig, van buiten vrolijk.’ Maar is dat wel het hele verhaal? Kijken we niet gewoon te makkelijk weg, door onvoldoende te praten in de klas, uit angst om het fout te doen en boze ouders op de stoep te krijgen? ‘Als er met kinderen wordt gesproken over aanraken, grenzen en geheimen dan gaan misbruikte kinderen eerder vertellen, zo blijkt uit onderzoek’, zegt Iva Bicanic, directeur van Centrum Seksueel Geweld. ‘Het is belangrijk dat we kinderen al vanaf heel jonge leeftijd leren over wensen en grenzen.’

Het Jeugdjournaal maakte in dat kader twee knap gemaakte uitzendingen. De komende Week van de Lentekriebels is een uitgelezen moment om ze eens te bekijken en erover te praten. In de klas en thuis. In Nederland mag dat gewoon, vijfhonderd jaar na het bij Civitas Christiana gedroomde Roomse Rijk.

Bron: De Volkskrant, 29 maart 2025

‘Social first!’ Fernando Fernandez, de nieuwe topman van Unilever, pompt 50 procent van zijn miljarden-marketingbudget erin. ‘Influencers, celebrities, tiktokkers; dat zijn de stemmen die ertoe doen.’ Een radicale ommezwaai. Niet lang geleden zag Unilever sociale media nog als broeinest van haat en misinformatie. In 2020 kondigde het bedrijf zelfs een advertentieboycot af tegen Facebook en consorten. Anno 2025 is het #stophateforprofit-tijdperk weer passé – Unilever gaat vol voor de influencer.

Beautygoeroes, fitfluencers, foodies, mom- en kidfluencers, booktokkers, technerds: influencers heb je in alle soorten en maten. Waren het in de pre-internettijd vooral bekende artiesten en voetbalsterren in reclamespotjes, sinds de komst van YouTube, TikTok en Instagram kan iedereen met een smartphone en een flinke dosis eigen spiegelbeeldliefde er eentje zijn.

Democratisering van media bracht diversiteit, directere verbinding en authentiekere interacties, maar ook problemen. Dankzij de hoe-extremer-hoe-beter-algoritmes, die gewetenloze techmagnaten aan hun vette bankrekening helpen, krijgt toxische troep van quasi-experts vrij baan.

Zwaaiend met neponderzoek pleiten online kwakzalvers tegen de pil en zonnebrandcrème. Andermans kwetsbaarheid en wanhoop als verdienmodel. Schrijnend zijn de verhalen over kankerpatiënten, gewetenloos misleid door misfluencers met peperdure vitaminepreparaten, detoxproducten en wonderdiëten. Beauty-influencers die het onzekere kinderbrein injecteren met irrealistische schoonheidsidealen en tegelijk cosmetische ingrepen promoten van de kliniek, waar ze zelf ‘gratis’ worden verbouwd. Financieel ongeschoolde finfluencers die jongeren verleiden hun zakgeld of studiebeurs te vergokken aan crypto’s of andere geldverlakkerij.

En dan zijn er nog de talloze racistische, als macho vermomde vrouwenhaters met hun misogyne gedachtengoed.

In een met sterretjes en planeetjes behangen slaapkamer zit een iele jongen met bruine krullen, trillend onder een blauw dekbed. Zijn ogen vol angst, zijn pyjama nat van plas. Zwaarbewapende politieagenten houden hem onder schot. ‘Jamie Miller. Het is 6.15 uur ’s ochtends. Je bent aangehouden op de verdenking van moord.’ Jamie is 13.

Netflix-serie Adolesence laat op indringende wijze zien hoe Jamie net als andere, vaak jonge jongens met pukkelige neuzen en de baard in de keel, de manosfeer wordt ingetrokken – de online onderwereld van omstreden influencers als Andrew Tate. De van mensenhandel verdachte oud-kickbokser verheerlijkt geweld en predikt dat echte mannelijkheid gelijkstaat aan dominantie over en onderdrukking van vrouwen. Veel jonge mannen blijken er gevoelig voor. Met huiveringwekkende gevolgen, niet alleen in de serie.

Wat is in vredesnaam het medicijn tegen de online stortvloed aan gif die onze kinderen besmet, denk ik vaak. Regelgeving is er, zij het beperkt. Maar hoe handhaven we die in het huidige tijdsgewricht, waarin Trumps techvrienden desinformatie en haatzaaiende influencers volop airtime geven.

Minder schermtijd dan, als knop om aan te draaien? Mobieltjes zijn al uit de klas verbannen en de Kamer wil een socialemediaverbod tot 15 jaar, dat helpt. Hoopvol is ook de opkomst van desinfluencers, eerst als tegenreactie op overmatige consumptie, maar steeds vaker in de vorm van positieve rolmodellen die misinformatie en commerciële leugens bestrijden. Zoals Dokters Vandaag op TikTok.

Iedereen kan desinfluencer zijn. Door niet langer weg te kijken en onzin te bestrijden met wat wel klopt. Maar ook door bedrijven, die omstreden influencers schapruimte bieden, op het matje te roepen. Recentelijk zorgde een online petitie, ondertekend door 145 duizend mensen, dat Tate’s tot prostitutie aanzettende podcastserie van Spotify verdween. Het bewijs dat collectieve actie werkt. Dus Fernando, voor je verder gaat met Unilevers ‘social first’-miljarden, wees gewaarschuwd. We zijn met velen.

Bron: De Volkskrant, 22 maart 2025

Het was een goede week voor Marjolein Faber. De ministerraad, inclusief de zelfbenoemde redders van de rechtsstaat – het NSC-smaldeel – steunde zonder enige bedenking haar fel bekritiseerde asielwetten. Geen spoor van twijfel, ondanks een briesende Tweede Kamer die haar ‘een bord voor de kop’ en ‘bananen in de oren’ verweet, en ‘een betonnen muur’ die in de Eerste Kamer dreigt. De PVV-minister zit zelfverzekerd op het pluche. Zeker nu schijnpremier Schoof weer is aangelijnd, na wat wapengekletter over Europese defensieplannen en een ‘constructief gesprek’ in de coalitie. En alsof dat niet genoeg feestvreugde was, kwam ook de EU nog met plannen waar haar PVV van smult. Heuse asielzoekersdeportatiecentra, eufemistisch return hubs (terugkeerhubs) genoemd.

Return hubs, u kent ze wel. Elke zichzelf respecterende webshop zweert erbij. Ergens in niemandsland in een groot steriel magazijn, felverlicht en vol lopende banden, wordt uw foute, kapotte en afgedankte spullenprobleem opgelost. Goedkoop en reuze efficiënt, zo’n hub. Het logistieke wonderkind van onze kapitalistische consumptiemaatschappij. Als het voor spullen kan, dan ook voor mensen, moet EU-commissaris Magnus Brunner hebben gedacht. Buiten het zicht van ons fijne, for-members-only-continent. In een land dat flink afschrikwekkend is, maar ook de mensenrechten onderschrijft – op papier dan. Oeganda bijvoorbeeld.

Definitief zonder verblijfsvergunning, dan is je bestemming de terugkeerhub. All-in met begeleiding voor een soepele terugkeer, beloofde de EU-commissaris plechtig. In Oeganda? Vluchtelingenorganisaties wijzen op dramatische voorbeelden. In Libië worden vluchtelingen als slaven verkocht. In Tunesië jagen ze migranten de woestijn in. Het mensenrechtenagentschap van de EU uit grote twijfels over eerlijke procedures buiten Europa. Bovendien, terugkeer naar wat? Velen kunnen nergens heen. Weigerachtige landen vinden altijd wel een reden: geen juiste papieren, verlopen staatsburgerschap, verkeerde sociale klasse. Tot nu toe hebben EU-acties die terugkeer moeten afdwingen weinig resultaat.

De staatlozen zijn een geval apart. Alleen in Nederland minimaal zesduizend, in Europa ruim een half miljoen. Als staatloze heb je geen land van herkomst om naar terug te keren. Omdat jouw geboorteland je niet als staatsburger erkent, zoals in geval van de Rohingya in Myanmar. Of omdat het, zoals de Sovjet-Unie, simpelweg niet meer bestaat. Dan kun je niet terug, onmogelijk.

Igor (62) en Galina (60) – hij arts, zij tandarts – vluchtten in 1990 uit hun geboorteplaats Donetsk voor represailles van de Sovjets, naar Amerika. Ze werkten en woonden er zeventien jaar. Tot ze plots op het vliegtuig werden gezet naar Oekraïne, inmiddels een onafhankelijke staat. Maar Oekraïne accepteerde hen niet: hun Sovjet-paspoorten waren waardeloos. Vanwege een tussenstop op Schiphol moesten ze naar terug Nederland. Dat is zeventien jaar geleden. Jarenlang geen werk, geen verzekering, geen huis, geen erkenning. Het heeft hen gesloopt. ‘We zijn als een pakketje dat door niemand is opgehaald’, zegt Igor. Vorig jaar gaf de Raad van State het echtpaar eindelijk gelijk. Maar de IND en Faber vonden iets nieuws. Het door Rusland bezette Donetsk is weliswaar gevaarlijk oorlogsgebied, elders in Oekraïne is vast nog plek. Oekraïne, waaruit Nederland juist vluchtelingen opvangt en waarnaar het niemand terugstuurt.

Het deert Faber niet. Terugkeer is haar toverwoord. Zie de flyer voor Syriërs waarin de PVV’er oproept het Suikerfeest vooral ‘thuis’ te vieren, gezellig tussen de brokstukken van veertien jaar oorlog en nieuw geweld. Waarschijnlijk laat ze alweer nieuwe flyers drukken, voor als er een dertigdaags staakt-het-vuren komt in Oekraïne. Ik hoor Faber al opgetogen roepen: ‘Pasen vieren thuis? Wij helpen u graag met uw terugkeer.’

Bron: De Volkskrant, 15 maart 2025

‘Wat weerhoudt ons?’ vroeg masterstudent Sarah Noyon zich af. Haar vrienden zagen de waarde er wel van in, maar meelopen met de Feminist March op de Dam op 8 maart? Nee, dat niet. Het zal haar generatie wel zijn, dacht ik toen ik haar opiniestuk woensdag in de Volkskrant las. Voor Gen Z’ers voelen veel verworvenheden als vanzelfsprekend.

Hoe anders is dat voor ons vijftigers. Wij weten nog hoe onze moeders vastzaten in de karrensporen van het patriarchaat, zoals Christien Brinkgreve het in haar boek Beladen Huis treffend verwoordt. Geen bankrekening zonder toestemming van manlief, werk opgeven bij het huwelijk, de dagen slijten tussen luiers en de vaat.

Nee, mijn generatie – die stap voor stap de bestuurskamers, operatiezalen, klaslokalen en Tweede Kamers mocht bestormen – weet dat verworvenheden niet onverwoestbaar zijn. Dus natuurlijk gaan wij demonstreren, opdat de toekomst van onze dochters nooit het verleden van onze moeders wordt.

Tenminste, dat dacht ik. Tot mijn mailbox volstroomt met excuses: ‘Geen tijd’, ‘sorry, andere plannen’, ‘oef, wel kort dag’, ‘ik moet naar de kapper.’

Ik begrijp er niets van. Ook in Nederland staan vrouwenrechten onder druk. Schrikbarende cijfers over huiselijk geweld, vrouwenhaat en femicide. Een gapende gezondheidskloof, geen gelijke salarissen. Nog altijd geen vrouwelijke premier. Plus de opkomst van steeds meer conservatieve krachten, met maar één doel: de klok terug naar toen.

Anti-abortusfanaten rammelen aan de poorten, zoals de SGP, die nog altijd beweert dat ‘vrouwenkiesrecht in strijd is met de roeping der vrouw’ en volhoudt dat ‘iedere man het hoofd is van zijn vrouw.’ De partij boekte deze week succes toen twee van haar (het is wrang, maar het woordgeslacht van partij en dus SGP is vrouwelijk) anti-abortusmoties een rechtse Kamermeerderheid kregen.

Dankzij met God dwepende machomannetjes hebben mannelijkheidsverheerlijking en ‘tradwife’-sentimenten de wind in de zeilen. Openlijk en bewust maken potentaten als Trump en zijn fixer Vance jarenlang bevochten vrouwenrechten met de grond gelijk.

‘Door Trump is er een donkere sluier gevallen over alles wat wij als positieve verworvenheden zagen en zien’, zegt Dunya Verwey (79). Ze stond 55 jaar geleden samen met een handjevol vrouwen – en mannen – aan de wieg van Dolle Mina, de feministische actiegroep die streed voor gelijke behandeling van vrouwen.

De bezetting van Universiteit Nijenrode die geen vrouwen toeliet, urinoirs blokkeren vanwege de ontbrekende vrouwentoiletten, missverkiezingen verstoren, mannen-nafluitacties, ‘baas in eigen buik’ op blote buiken – Verwey was erbij. Net als bij de korsetverbranding bij het monument van feministe Wilhelmina Drucker (IJzeren Mina), een afrekening met het symbool voor vrouwenonderdrukking .

Van die ludieke, mediagenieke acties plukken we nu nog de vruchten. Maar Verwey is bezorgd. ‘Er is een beweging terug naar het traditionele. Je merkt het op sociale media, op het internet, waar giftige theorieën worden verkondigd.’ Zoals door Andrew Tate, die een podium krijgt om wereldwijd zijn vrouwenhaat en geweld te etaleren. ‘Dat gaat in de minds zitten van jongere generaties, sluipenderwijs. Als er geen tegengeluid komt, verandert de maatschappij die verkeerde richting op.’

En dus is Verwey terug. Begin dit jaar blies ze Dolle Mina nieuw leven in. Samen met Mina’s van het eerste uur, maar ook met een nieuwe generatie vrouwen. ‘De aanwas groeit’, vertelt ze opgetogen. Duizenden volgers op Instagram en voor vandaag staat er weer een ludieke actie op de rol. Om 13 uur op de Dam. Dolle Mina 2.0 wacht op jou!

Bron: De Volkskrant, 8 maart 2025

De passie voor literatuur, zoals alle goede verslavingen, wordt sterker naarmate de jaren verstrijken.’ Op de spierwitte muur van de Biblioteca Pública Municipal die zijn naam draagt, springen de woorden van Mario Vargas Llosa direct in het oog. Het is voorjaarsvakantie en de trein bracht me naar de hoofdstad van Spanje. Mijn in Madrid studerende neef tipte dit als schrijfplek. Hij heeft vandaag college, zijn vierentwintigjarige huisgenoot Stijn wijst mij de weg.

‘Een leesverslaving? Ik vrees dat ik al verloren ben’, lacht Stijn als hij de zin hardop voor me vertaalt. ‘Ik heb vrijwel geen boek opengeslagen en haal toch mijn studie.’ Net als veel van zijn generatiegenoten leert Stijn vooral via YouTube-filmpjes en samenvattingen van internet. Lucratief voor de enkele student die zijn studieboeken nog wél leest, samenvat en verkoopt. Alleen al via Stuvia verdienden deze ijverigen 10 miljoen euro sinds de oprichting in 2011, berichtte de online marktplaats voor samenvattingen deze week. Boeken lezen, waarom zou je nog? Laat staan literatuur.

‘Omdat lezen een instrument is voor herstel’, antwoordt de Spaanse Irene Vallejo, auteur van de wereldwijde bestseller Papyrus. ‘We beleven tijden van crisis, verandering, onzekerheid. En het is juist op deze kantelpunten dat we opnieuw de blik op de boeken, op woorden uit het verleden, moeten richten: niets van wat er nu speelt, maken we voor het eerst mee.’

Volgens Vallejo is lezen ‘een collectieve handeling die ons in contact brengt met andere denkwerelden en onophoudelijk, over grenzen en eeuwen heen, de mogelijkheid van begrip opent. Via de weg van het plezier biedt lezen hangbruggen van woorden over de afgrond van verschillen.’ Literatuur helpt om de wereld door andermans ogen te bekijken en ons te verplaatsen in de ander, ook als zijn denkbeelden haaks staan op die van onszelf, betoogt ze.

‘Ik wil best lezen, maar het lukt me gewoon niet’, zegt Stijn eerlijk. ‘Al na een paar zinnen ben ik de draad kwijt en pak ik mijn mobiel.’ Brainrot, zo noemt Stijn het zelf. In de wereld van pixels en prikkels valt elk moment met concentratiepotentie al snel ten prooi aan de onafgebroken lokroep van de smartphone om vooral niets te missen.

Ik bedenk me dat ik in mijn tas het ideale boek heb dat Stijn misschien tot lezen kan verleiden: Brieven aan Miyo van ‘meesterlezer’ Martin Bootsma. In een fictieve briefwisseling met pabo-student Miyo laat Bootsma zien hoe samen met kinderen klassiekers uit de kinderliteratuur lezen niet alleen de liefde voor lezen vergroot, maar ook hun kennis van de wereld. En, minstens zo belangrijk, een diepere verbinding kweekt tussen henzelf en anderen.

‘Verhalen vormen een verbindingslijn met al die mensen die vóór ons kwamen,’ schrijft hij. ‘Als we die lijn intact houden, leren we hen en het leven dat ze leidden beter kennen en begrijpen, en daardoor ook onszelf.’ Ik druk Stijn het boek in handen. ‘Het is prachtig weer, ga vandaag lezen.’ Ik wijs naar zijn mobiel. ‘Durf je die hier te laten?’ Hij aarzelt, maar legt ’m neer.

Begin van de avond staat Stijn weer voor mijn neus, zijn ogen wat vermoeid. Hij verrast me. ‘Mag ik hem nog een dagje langer lenen? Ik las dat herlezen goed is. Omdat als je hetzelfde boek herleest, het toch steeds weer anders is.’ Hij pakt zijn telefoon en wandelt de Madrileense bieb uit.

Bron: De Volkskrant, 1 maart 2025

Een man die vreemdgaat en zijn vrouw zo vaak ‘paranoïde’ noemt dat ze begint te twijfelen: ben ik inderdaad te wantrouwig? Een leidinggevende die eenopdracht aan zijn medewerker geeft maar dat later ontkent en haar vervolgens een psycholoog aanbeveelt. ‘Misschien ben je overwerkt?’ Een politicus die feiten verdraait en tegelijk elke criticus van desinformatie beschuldigt. Gaslighting — de waarheid zo vervormen dat de ander aan zichzelf gaat twijfelen — is een beproefde manipulatiemethode. Narcisten zweren erbij. De term is ontleend aan het toneelstuk Gaslight (1938), waarin een man zijn vrouw langzaam tot waanzin drijft. Hij dimt continu de gaslampen in huis, ontkent dat er iets verandert en laat haar geloven dat ze het zich verbeeldt.

De ultieme gaslighter is Donald Trump. Deze week waren het geen hondenetende migranten die de wereld naar adem deden happen, of Democraten die baby’s zelfs na de geboorte nog aborteerden. Dit keer was het Oekraïne dat de oorlog zelf zou zijn begonnen. President Zelensky reageerde nog beleefd: ‘Trump zit in een bubbel van Russische desinformatie.’ Zonnekoning Trump sloeg hard terug. Zelensky zou ‘een dictator’ zijn, ‘verschrikkelijk werk hebben geleverd’ en ‘miljoenen doden’ op zijn geweten hebben.
Wee je gebeente als je een narcist tegenspreekt. Van mierzoete vleierij en bewonderende blikken krijgt hij nooit genoeg, maar kritiek ervaart hij als een dolk in zijn hart, onvergeeflijk. Voorspelbaar trok Trump de slachtofferkaart: ‘Geen enkel respect’ na ‘alles wat de VS voor Oekraïne hebben gedaan’.

Lachwekkend als het niet om de president van het machtigste land ter wereld ging. Een narcist is gevaarlijk, maar een narcist vergiftigd met hubris nog veel meer. Manfred Kets de Vries, hoogleraar leiderschapsontwikkeling, haalt het oud-Griekse woord hubris – hoogmoed – vaak aan. ‘Overmoedige leiders gebruiken hun macht op onaangepaste, onproductieve en onbegrensde manieren. Dat resulteert in extreem giftig gedrag.’

Wie Trump deze week bezig zag, weet het zeker: het is hubris dat door zijn aderen stroomt. Hij gooit Zelensky onder de bus, laat zijn loopjongen Vance Europa afschilderen als een autoritaire bananenrepubliek en papegaait louter Poetinpropaganda. Dankzij Trump zit de botox-tsaar weer stevig het zadel. Zou er in Moskou nog kaviaar en champagne over zijn na het Kremlinfeestje deze week?

En Europa, waar laat dit ons in het machtsspel der narcisten? Over de hoogmoedige Trump en zijn entourage moeten we allesbehalve lichtzinnig denken. Zijn vrijage met Poetin is levensgevaarlijk, niet alleen voor Oekraïne maar voor heel Europa. Toegeven aan Trumps intimidaties, op zijn redelijkheid hopen of afhankelijk blijven van Amerika zonder plan B, maakt Europa kwetsbaar. Hoogste tijd om te stoppen ons als een schoothondje te gedragen. Met gezwinde spoed werken aan een gezamenlijke Europese defensiemacht en aan een Europese technologische infrastructuur, onafhankelijk van Trumps big tech-vrienden, voor wie Europa niets meer is dan een potentiële goudmijn voor hun roofdierkapitalisme. Geen prijs te hoog voor een streep door de strenge Europese AI- en internetregels die consumenten moeten beschermen. Artikel 5 aan de wilgen en de Navo om zeep? So be it. Oekraïne als trofee om Poetins ego wat op te poetsen? Who cares?

Met narcisten valt geen duurzame relatie te bouwen. Laat daarvoor afgelopen weken een keiharde les zijn en het definitieve einde van Europese lethargie en blinde vanzelfsprekendheid. In de wetenschap dat tegen met hubris vergiftigde narcisten die onze gaslampen proberen te dimmen, maar één echt effectief wapen bestaat: zelf aan de (licht)knoppen zitten.

Bron: De Volkskrant, 22 februari 2025

Volgens de een komt het door ons calvinistische verleden, volgens de ander door de Hollandse koopmansgeest: wat geen geld oplevert, heeft geen waarde. Hoe het ook zij, voor Nederlanders is de liefde voor kunst geen gegeven. In tegenstelling tot veel buurlanden, waar kunst wordt gezien als basisvoorziening voor iedereen, wordt cultuur hier niet zelden met dedain behandeld.

Zeker rechtse politici schermen graag met het frame van cultuur als peperdure hobby voor de linkse elite. ‘Alsof al die met belastinggeld betaalde snobmuziek en dat kleutergekladder kunst is.’ Tot het moment dat ze zelf het pluche betreden en hun werkkamer mogen inrichten met diezelfde ‘elitaire’ kunst.

Donderdag besteedde NRC twee pagina’s aan de met kunst ingerichte werkkamers van de ministers Keijzer (BBB), Van Weel (VVD) en Bruins (NSC). Die laatste is, het kan u ontgaan zijn, onze minister voor Cultuur. Eppo Bruins, voormalig CU-Kamerlid en gepromoveerd natuurkundige, bracht na zijn middelbare school ook een tijdje door op het conservatorium. Hij speelt orgel in een gospelband.

Dat laatste was kennelijk voldoende aanbeveling om beleid voor de Nederlandse kunstensector te mogen maken. Niet dat het regeerprogramma ook maar één zin bevat die op cultuurbeleid duidt. ‘Geen beleid betekent ook geen schadelijk beleid’, probeert de Kunstenbond positief te blijven. ‘En Bruins zit als minister direct aan tafel in de ministerraad.’ Ook voordelig, vindt de bond.

Maar wat is de waarde van een plek aan tafel, als je je mond niet open durft te doen? Als je rustig toekijkt terwijl jouw begroting – zonder jou – in achterkamertjes wordt leeggeplukt? Muziekscholen vallen om bij bosjes, kunstonderwijs is naar de marge verdrongen en kunstinstellingen worden direct en indirect met honderden miljoenen gekort. Bruins laat het gebeuren.

Een schril contrast met zijn voorganger Uslu, voor wie cultuur allesbehalve een dode letter in een functietitel was. Als ware missionaris liet ze geen moment onbenut om de schoonheid en het belang van cultuur voor mens en samenleving te benadrukken. Collega-bewindslieden nam ze mee op culturele uitjes. ‘Cultuur is zo doordrongen in je leven, in wie je bent. Cultuur is zo’n vanzelfsprekendheid, je mist het pas als het er niet is. Waarom kunnen we niet die waardering voelen?’

En dan Bruins. Geen minister op de bres, helaas. De man is volstrekt onzichtbaar. Wat zullen zijn woordvoerders blij geweest zijn, toen NRC een feelgoodinterview over de kamerkunstcollectie van de minister wel zag zitten. Eindelijk kon hun minister zich profileren als politicus met hart voor cultuur. Zonder er een vinger naar uit te hoeven steken.

‘Politiek is een zwaar beroep, en dan is het mooi om iets zachts aan je muur te hebben’, mijmert Bruins over hoe de kleuren en geuren uit zijn jeugd terugkomen in de kunst op zijn kantoor. Over hoe de kaalslag in de kunstensector en de vals beloofde btw-deal kunst onbereikbaar maken voor de gewone man, rept het artikel met geen woord. Louter sentimentele loftuitingen. De Wilderscoalitie vindt kunst heus belangrijk. Zolang het aan hun eigen muur hangt.

Bruins wil zijn werkkamer graag vervolmaken. ‘Een Alberto Giacometti zou niet verkeerd zijn.’ De Zwitserse beeldhouwer, beroemd om zijn kunstwerken die voor vele tientallen miljoenen dollars over de toonbank gaan, is zijn favoriet. Justitie-collega Van Weel heeft ook nog iets op zijn verlanglijstje: ‘Als er nog ergens een Monet of een Breitner in de opslag hangt, dan houd ik me aanbevolen.’

Bron: De Volkskrant, 15 februari 2025

‘Wees gerust, beste Kamercommissie. Wij zijn echt geen gewetenloze geldwolven die over de rug van minderjarigen en mensen met een kleine beurs onze kas spekken. Wij beschermen consumenten juist tegen miskopen en gedoe.’

Woensdag kreeg de Tweede Kamer de kopen-op-de-pofsector op bezoek. Een rij peperdure maatpakken van het type Zuidas meets Silicon Valley, blakend van eigenliefde, op een rijtje in de Thorbeckezaal. Eén brok mannelijke energie. U weet wel, waar Mark Zuckerberg zo naar verlangt.

Aanleiding voor het rondetafelgesprek was de breed gedeelde zorg bij politiek, AFM en schuldhulpverlening over de schadelijke maatschappelijke gevolgen van koop-nu-en-betaal-later-praktijken. Miljoenen Nederlanders maken gebruik van de pofdiensten, onder wie schrikbarend veel jongeren. Zij worden door de Klarna’s van deze wereld verleid spullen te kopen met geld dat ze niet hebben. En dus kost dat hippe, ogenschijnlijk spotgoedkope kinderarbeidjurkje van een tientje binnen een mum van tijd 40 euro extra.

Kocht je in al je naïeve enthousiasme naast het jurkje ook een broek en betaal je te laat? Hopla: nog eens 40 euro. Door torenhoge incassokosten verandert een klein aankoopbedrag vliegensvlug in een torenhoge schuld.

Kredietcheck

‘In 2022 hebben de vier grootste bedrijven op gebied van achteraf betalen bij elkaar 350.000 nieuwe incassotrajecten gestart’, zei Japke Kaastra, hoofd Financiële Gezondheid van ING, op Radio 1. Ze maakt zich grote zorgen over het vermeende ‘gratis graaien in een geldpakhuis’ en wijst op Amerika, waar tweederde van alle achterafbetalers niet of nauwelijks kredietwaardig is. ‘Ruim driekwart van de gebruikers onder de 25 komt in de problemen’, zegt Kaastra. Daarom pleit ze voor verplichte leeftijdsverificatie en kredietcheck bij het BKR.

Minstens zo verontrustend is het plan van Klarna om achteraf betalen mogelijk te maken in de winkelstraat. Met een druk op de knop pin je op de pof. Gewoon bij de bakker, de supermarkt of de kledingzaak om de hoek. ‘Dat gaat kwetsbare mensen raken: jongeren en mensen met een beperking’, vreest Don Ceder van de ChristenUnie. ‘Als jij in de winkel de vraag krijgt of je alles wilt betalen of een broek kunt meenemen voor niks, dan zijn met name jongeren daar heel gevoelig voor.’

Geen bewijs

Matthew Scott, landenbaas van Klarna, laat alle kritiek geduldig van zich afglijden. Strooiend met statistieken en oneliners beantwoordt hij beleefd en routineus de Kamervragen. Niet alles is altijd goed gegaan, geeft hij toe, maar dat is voorbij. En nee hoor, op laatbetalers maakt zijn bedrijf geen winst. Met bewijs komt hij niet. Deze Scott weet; als je het maar vaak genoeg herhaalt, dan gaan mensen het vanzelf geloven.

Zijn rechtpraterij doet me denken aan Nick Taylor, de charismatische tabakslobbyist uit de filmklassieker Thank You for Smoking van alweer twintig jaar geleden. In een talkshow – zittend naast een 15-jarige kankerpatiënt – beweert de zelfbenoemde sultan of spin zonder blikken of blozen dat het in ons aller belang is om de jongen ‘alive and smoking’ te houden.

Dat de moraal van de tabaksindustrie nauwelijks is veranderd, bleek deze week opnieuw: tabaksgigant Philip Morris presenteerde zijn miljardenwinst en stak de loftrompet over zijn ‘gezondheidsstrategie’ met rookvrije tabaksalternatieven. Pure misinformatie, volgens de antirooklobby. Maar Philip Morris deert het niet, die gaat vrolijk door met winst maken, ongeacht alle aantoonbare schade. Net zoals Klarna niet rust voordat elke Nederlander aan het pofinfuus hangt. ‘Er is een markt’, rationaliseerde Matthew Scott het richting Kamer.

Plus, niet te vergeten, een lucratief verdienmodel.

Bron: De Volkskrant, 8 februari 2025

Hanna belt met de ggz-psycholoog van de dwangstoornissenkliniek. Sinds haar moeder een jaar geleden overleed, lijdt de studente aan verregaande smetvrees. Vorige week had ze eindelijk een intakegesprek. Vandaag hoort ze hoe verder. Tenminste, dat dacht ze. ‘Voor ik de uitkomst deel van ons interne beraad, zou ik eerst graag weten: hoe heeft u het intakegesprek ervaren? Welk cijfer tussen de 1 en 10?’

Die vraag had ze niet zien aankomen, maar ze had het kunnen weten: tegenwoordig wordt álles beoordeeld. Of het nu de pakketjeslevering betreft, een taxiritje, de aankoop van een broodrooster of de deskundigheid van de arts. ‘Door de kwaliteit van producten en diensten te reduceren tot een ‘ogenschijnlijk neutraal cijfer’ wordt deze meetbaar en vergelijkbaar’, zegt Berend van der Kolk, auteur van De Meetmaatschappij.

Meten is weten en dat leidt weer tot betere prestaties, volgens het managementparadigma dat in ons aller brein heeft postgevat. Wie zijn stappen telt beweegt meer, wie zijn levertijd monitort bezorgt sneller. Een meetexplosie, noemt Van der Kolk het. Hoe meer cijfers, hoe beter onze beslissingen, toch? ‘Het is alsof we massaal gehypnotiseerd zijn geraakt door getallen’, zegt journalist Sanne Blauw die zich verdiepte in de vercijfering van onze samenleving. ‘Waar woorden gemakkelijk worden bekritiseerd, krijgen cijfers verbijsterend vrij spel.’ Cijfers ogen objectief omdat ze ‘pakkend en precies zijn, geen ruimte laten voor twijfel of nuancering.’

Exemplarisch is dezer dagen de discussie over de doorstroomtoets. Een Citoscore tussen de 151 en 200 bepaalt het schooladvies. Vermeend objectief, op basis van het kunnen en kennen van de leerling aan het einde van de basisschool. Onafhankelijk medicijn tegen vooroordelen van leraren en ongelijke kansen voor kinderen zonder bakfiets voor de deur. Maar wat in het huidige gesteggel over een eindtoets volledig ondersneeuwt, is de vraag: meet de toets eigenlijk wel wat die moet meten en wat zijn de bijwerkingen?

Schrijfvaardigheid, kennis over geschiedenis, aardrijkskunde of techniek – de toets meet het niet. Laat staan doorzettingsvermogen, creativiteit en of je samenwerken kunt. Daarnaast is de toets in zijn vraagstelling allesbehalve neutraal en eenduidig, wat gemakkelijk tot verkeerde conclusies leidt. De werkelijkheid is niet te vangen in een toetsscore, concludeert Karen Heij, die promoveerde op de eindtoets. Mede daardoor kan die de toekomst van kinderen niet voorspellen.

Wel voorspelbaar zijn de gevolgen: een booming bijlesindustrie en toetsenmarkt (zelfs bij Kruidvat!), gestreste ouders en leraren, een lesaanbod verengd tot louter toetsinhoud. En, het ergste, een onverantwoorde druk op kinderen, die aan het begin van hun leven al het idee meekrijgen dat cijfers en testresultaten het enige is dat telt.

Met toetsen zelf is niets mis, maar het is de waarde die we hechten aan dat wat meetbaar is. Ik toets mijn leerlingen de hele dag, zoals door tijdens de rekenles te vragen hoe ze aan hun antwoord komen. Of als ik een opstel over de Watersnoodramp beoordeel op opgedane kennis en overtuigingskracht. Soms meetbaar in een score, maar veel vaker niet. Omdat, zoals Van der Kolk zegt, ‘het feit dat iets maar lastig is te kwantificeren, niet betekent dat het niet waardevol is.’ En andersom.

En Hanna? Ze beantwoordde alle vragen met een 8, ‘om ervan af te zijn’.
‘Fijn dat u zo tevreden bent!’, concludeerde de psycholoog. ‘U wordt doorverwezen naar een andere afdeling. Houd rekening met een wachttijd van een jaar.’

Bron: De Volkskrant, 3 februari 2025

‘Is er iemand dood of zo? Wat een grafstemming hangt hier vandaag’, zegt buurtgenoot John aan de toog van onze favoriete koffietent. ‘Nou, wat dacht je van de democratie’, bromt Naud vanuit de hoek. ‘En even dat je het weet: ik kan het woord Trump níét meer horen.’ Het leed van de wereld drukt zwaar op Nauds gemoed.
Ook de anders zo opgewekte Yasmina oogt aangeslagen. ‘Weet je’, zegt ze. ‘Zo’n haat en verdeeldheid zaaiende zonnekoning en zijn hielenlikkende gevolg, het lijkt langzamerhand normaal. Trump, Poetin, Orbán, ze doen het allemaal. Wilders idem.’ Ze zucht. ‘Hoe blijf ik in vredesnaam hoopvol zonder dat ik als naïeve struisvogel door het leven ga?’

Even valt het stil in de zaak. Dan vertelt John over zijn recente bezoek aan de theatervoorstelling Every Brilliant Thing. In het stuk maakt een 7-jarig meisje voor haar depressieve moeder een lijst met alle dingen die de moeite waard zijn om voor te leven. Later is die lijst een reddingsboei voor haarzelf als volwassene. ‘Een geweldige spiegel tegen het somberen’, aldus John. Hij vindt het tijd voor een eigen lijst. ‘Op 1: Greenpeace wint in de stikstofzaak.’ Yasmina roept: ‘2. De lach van mijn man na de zege van Feyenoord op Bayern München.’ Dan zegt barista Anton: ‘Het eerste homohuwelijk in Thailand op 3.’ Ik noem de moed van bisschop Mariann Budde als nummer 4 op de lijst.

Mariann Budde. De Amerikaanse bisschop werd afgelopen dinsdag wereldnieuws met haar gebed tijdens de kerkdienst na Trumps inauguratie. Met een zachte maar glasheldere stem riep ze de kersverse president op tot barmhartigheid. ‘In de naam van God vraag ik u om genade te hebben met de mensen in ons land die nu in angst leven. Er zijn homoseksuele, lesbische en trans kinderen in Democratische, Republikeinse en onafhankelijke families, van wie sommigen voor hun leven vrezen.’ Budde vroeg aandacht voor migranten, de onzichtbaren in de samenleving – schoonmakers, afwassers, vleesverpakkers, nachtwakers. ‘Ze zijn misschien geen staatsburgers of hebben niet de juiste papieren, (…) maar ze betalen belasting en zijn goede buren. Ze zijn trouwe leden van onze kerken, moskeeën, synagogen en tempels. Onze God leert ons dat we genadig moeten zijn voor de vreemdeling, want ook wij waren ooit vreemdelingen in dit land.’

Trump en zijn gevolg, zichtbaar ongemakkelijk, loerden stoïcijns naar de grond. Nog diezelfde dag kwam de afrekening. Uiteraard op sociale media, waar de verontwaardigde zielenpoot de bisschop in een scheldkanonnade uitmaakte voor ‘radicaal-linkse Trump-hater’ die ‘niet goed is in haar werk’. Ook eiste hij publiekelijke excuses. De zielsverwanten van deze president volgden met haatberichten. Een parlementslid suggereerde om de bisschop ‘maar op de deportatielijst te zetten.’

De dappereMariann Budde stelt daar hoop tegenover. ‘Want het laatste wat mensen nodig hebben van ons, is dat we alleen maar klagen en pessimistisch zijn. En misschien slagen we niet, maar zouden we niet liever in hoop leven dan toegeven aan angst en cynisme, wat een veel makkelijker pad is?’

‘Ze heeft zó gelijk’, zegt Yasmina. ‘Hoop is niet naïef. Het vraagt moed om naar het licht te blijven lopen, terwijl de schaduw aan je voeten trekt.’

‘Inderdaad’, klinkt het plotseling uit de hoek. ‘Laten we ons lijstje van hoop omdopen tot ‘een ode aan de moedige.’
Aan wie brengt u uw ode uit?

Bron: De Volkskrant, 25 januari 2025