‘Bent u die idiote conductrice, die omriep dat we op tijd zouden zijn?’ Op 20 centimeter van mij staat op het perron een man in kaki regenjas, een aktentas in zijn hand. Zijn ogen spuwen vuur. Een priemende vinger komt dreigend dichtbij. ‘Kunnen ze bij de spoorwegen niet zorgen voor conducteurs die wél kunnen nadenken?’ schreeuwt hij. Zijn speeksel belandt op mijn uniform. Tot tien tellen en diep ademhalen, spreek ik mezelf toe.

Ruim tien jaar geleden was dit, maar ik herinner het incident tijdens mijn conducteursstage vanuit het NS-bestuur nog als de dag van gisteren. Het is er niet beter op geworden, vertellen mijn oud NS-collega’s. Treinpersoneel uitschelden, bespugen, bedreigen of zelfs te lijf gaan, het lijkt het nieuwe normaal. Alleen omdat de trein te laat vertrekt, je stil moet zijn in de stiltecoupé of je voeten van de bank af moet halen. Zondag werd een conducteur geschopt, geslagen en van de trap gegooid door een groepje jongeren. NS luidt de noodklok en zet zaterdag om 22.30 uur alle treinen drie minuten stil.

In 2023 waren er 1.024 geweldincidenten op het spoor, een aantal dat al jaren stijgt. Agressie tegen politiepersoneel blijft onverminderd hoog. Twaalfduizend gevallen, werd deze week bekend. Driekwart van het zorgpersoneel, de helft van lokale politici, eenderde van de ambtenaren, allemaal kregen ze te maken met een vorm van agressie, bedreiging of intimidatie. Twee keer zo veel als het gemiddelde in alle EU-lidstaten. We zijn de Europese koploper hufterigheid.

‘Agressie vormt voor steeds meer mensen een aanlokkelijk middel om hun doel te bereiken’, zegt agressie-expert Caroline Koetsenruijter. Ook zogenaamd ‘keurigen’ bedienen zich zonder pardon van intimidatieterreur. De vader die onder dreiging van publiciteit de leraar onder druk zet voor een hoger schooladvies voor dochterlief, of de vrouw die met veel kabaal haar teenwrat met voorrang behandeld wil hebben vanwege haar aanstaande vakantie. ‘Agressie werkt, én je komt ermee weg.’

Kan het tij nog gekeerd? Koetsenruijter denkt van wel: ‘We moeten ervoor zorgen dat agressie niet langer loont.’ Stoppen dus met gedogen en niet langer wegkijken. Verhuftering niet verwarren met vrijheid van meningsuiting, zoals zolang is gedaan. We moeten achteloosheid verruilen voor alertheid en daadkracht. Collectief opstaan tegen geweld, in plaats van het probleem afschuiven op de individuele frontliniemedewerker, door het te laten bij een enkele weerbaarheidstraining voor het slachtoffer in spe.

Lik-op-stuk beleid, niet alleen bij fysiek geweld, maar ook bij intimidatie en scheldpartijen. ‘Binnen 48 uur een stopgesprek met de agressor’, zegt Koetsenruijter. ‘Duidelijk maken dat als het nog eens gebeurt, iemand niet meer welkom is.’ Normen herstellen en koesteren, het werkt preventief.

Ook moeten veiligheid- en ordemedewerkers extra bevoegdheden krijgen zoals een ID-check. De NS vraagt er al jaren om. Bij het Rotterdamse vervoersbedrijf RET al de gangbare praktijk, dankzij de Rotterdamse driehoek- burgemeester, officier van justitie en politiechef. Daadkracht waar de Haagse politiek nog maar weinig van begrijpt, bleek woensdag in de Kamer. Demissionaire bewindslieden Heijnen en Van der Burg blijven zich verschuilen achter juridische voetangels.

‘Trek het je maar niet aan’, zei Koos, mijn opleider en al zijn hele leven hoofdconducteur, destijds. ‘Agressie hoort, vrees ik, bij ons vak.’ Maar dat het hoort niet, bij geen enkel vak. Na de drie minuten stilstaan kan maar één conclusie resteren: geen woorden meer, maar daden.

Bron: De Volkskrant, 20 april 2024

‘Beste Merel, ik ben Daniek. Voor een studieproject over fast fashion moet ik artikelen factchecken. In uw column schreef u dat we kleding maar zeven keer dragen. Welke bronnen had u?’

Na Daniek volgden gelijksoortige mails van andere communicatiestudenten. Deze feitenverificateurs in de dop legden mijn beweringen minutieus onder de loep.

Feiten van fictie kunnen onderscheiden, het is een belangrijke vaardigheid in het huidige tijdperk van desinformatie en fakenieuws. Een kwartiertje op TikTok of Instagram zegt genoeg. Mediagenieke influencers met hordes volgers profileren zich als zelfbenoemde medisch experts met de meest bizarre claims en beweringen. Alleen al op TikTok bevatten die 40 procent onbewezen of foute informatie, ontdekte consumentenprogramma Radar. Met alle gevolgen van dien. Piepjonge kinderen die huidproblemen riskeren door zich in te smeren met peperdure crèmes. Een dalende vaccinatiegraad en de pil in de ban. Of levensgevaarlijke kruiden waarvoor het RIVM onlangs nog waarschuwde, die dankzij Insta-charlatans grif over de toonbank gaan.

Tweederde van de Nederlanders heeft twijfels over online-informatie, liet het CBS deze week weten. Goed nieuws is dat ruim de helft zegt ook andere bronnen te checken, het hoogste percentage van de EU. ‘Desinformatie is vaak sensationeel, anti-establishment en emotioneel’, zegt Michael Hameleers, universitair hoofddocent aan de UvA. Dat heeft het effect dat we onbewust op desinformatie blijven klikken. Het algoritme doet de rest.

Eliot Higgins, oprichter van onderzoekscollectief Bellingcat, die donderdag in ons land deFour Freedom Awardontving, wijst in NRC op de enorme toename van desinformatie via sociale media, die bovendien steeds lastiger te ontmaskeren is. ‘Jongeren halen al hun informatie van smartphones. Zij zijn de kiezers van morgen. Als ze vanaf hun 11de alleen maar dit soort ranzige informatie tot zich nemen, is dat een fundamentele ondermijning van de democratie.’

Volgens Higgins is onderwijs het beste antwoord op de toenemende desinformatie. ‘Laat 11- en 12jarigen actief onderzoek doen naar kwesties in hun eigen omgeving. Leer ze ontdekken dat de waarheid wel degelijk bestaat.’

Ik ben het hartgrondig met hem eens. Digitale geletterdheid, waaronder mediawijsheid, is een must. In de eerste plaats voor leraren zelf, voor wie ChatGTP, AI en al die vernuftige online verleidingstactieken geen ver-van-mijn-bedshow mogen zijn. Ook ouders moeten aan de bak, net als de wetgever, die giftige algoritmen strenger moet reguleren.

Verontrustend is het gebrek aan verantwoordelijkheidsbesef bij gezagdragers en machthebbers die zonder aarzeling ‘ik vind’ inruilen voor ‘het is zo’. Populistenpraatjes doen het goed in de Tweede Kamer en op sociale media, maar hebben wel een prijs. Ze verdelen de samenleving tot op het bot en creëren – zoals Higgins het zegt – ‘volwassen die zich nergens bij betrokken voelen en ontvankelijk zijn voor samenzweringstheorieën’.

Gelukkig checkt radioprogramma Feit of Fictie elke dag een bewering in de media. Deze keer die van LTO-voorman Ger Koopmans, die bij Nieuwsuur, pratend over het boeren-mestprobleem, beweerde dat de Nederlandse waterkwaliteit ‘fors is verbeterd’. ‘Fictie’, oordeelde het programma. De al belabberde waterkwaliteit is de laatste jaren op z’n best gelijk gebleven.

Na de mailtjes van het jonge factcheckerscollectief besloot ik mijn zeven-keer-dragenbewering nogmaals te onderzoeken. Hoewel wijdverspreid in de media, blijkt zij niet correct. Ook wij Nederlanders dragen onze kleren bepaald niet lang, maar de Britse conclusies op Nederland leggen, is te kort door de bocht. Dus Daniek en al die andere kritische studenten: blijf vooral mailen en schrijven. En checken!

Bron: De Volkskrant, 13 april 2024

Opeens was het er weer: het beladen l-woord. Jarenlang de legitimatie om er in Groningen vrolijk op los te pompen, maar sinds de genadeloze conclusies van de Enquêtecommissie Aardgaswinning angstvallig vermeden. Tot een VVD-senator deze week het woord weer uitsprak: ‘leveringszekerheid’. Onbegrip en woede alom.

Terwijl de geschrokken senator het ‘misverstand’ vakkundig wegpoetste, doemde een paar kilometer verderop het schrikbeeld van donkere dagen in de kou weer op. Als mijn cliënt gehouden wordt aan een 45 procent CO₂-uitstootreductie, zo waarschuwde Shells nieuwe hoofdadvocaat tijdens het hoger beroep in de klimaatzaak van Milieudefensie, dan komt de energiezekerheid in het geding. ‘En dat heeft gevolgen voor het draagvlak onder de bevolking voor de energietransitie.’

Kijk aan, een wereldconcern met een omzet van 323 miljard dollar, dat zich zorgen maakt over draagvlak onder de bevolking. Maakt deze fossielgigant zich net zoveel zorgen over het klimaat?

Daar draait het in de kern om: wat is je verantwoordelijkheid voor de door jouw producten veroorzaakte klimaatschade, als bedrijf met een spilfunctie in ’s werelds energievoorziening? Geen, zegt Shell. En de rechter mag ons die verantwoordelijkheid ook niet opleggen, dat is een overheidstaak. Daarbij, het is oneerlijk. Dat klanten te veel benzine, aardgas, olie en kerosine gebruiken, daar kan Shell toch niets aan doen? Deze als Calimero vermomde wereldspeler is veel te klein om dit wereldprobleem op te lossen, zo wil de Shell-advocaat doen geloven.

Maar intussen wel goede sier maken met zogenaamde groene goeddoenerij. Ook in de rechtszaal was het een grote Shell-feelgoodshow, compleet met promofilmpje vol sfeerbeelden van biokerosineraffinaderijen, laadpalen, windmolens en blijmoedig, wereldverbeterend personeel. Je zou er als kijker bijna ontroerd door raken. Zoveel goede bedoelingen.

Mijn Delftse oud-studiegenoot mijnbouwkunde en petroleumwinning, die al dertig jaar voor Shell werkt, gruwelt ervan. ‘Bakken met geld verdienen aan fossiel en je dan groen voordoen, als schaamlap voor je weigerachtigheid om werkelijk verantwoordelijkheid te nemen. Wat Shell investeert in groene energie, is een druppel op een gloeiende plaat.’

Hij heeft gelijk: Shell pronkt met 4 miljard dollar investering in duurzame energie, terwijl 26 van de 40 miljard dollar winst in aandeelhouderszakken verdwijnt. Dat is het ware gezicht van ceo Wael Sawan, die recentelijk het mes zette in Shells groene ambities. ‘Sawan gaat vol voor fossiel. Voor hem telt maar één value: shareholder value’, vertelt mijn studiegenoot. Om die reden schaarde hij zich net als duizend andere Shellwerknemers achter twee collega’s die vorig najaar een ongewoon kritische, open brief plaatsten op Shells intranet, waarin ze Sawan een gebrek aan leiderschap in de energietransitie verweten. Ook ex-medewerkers roerden zich. Onlangs nog in Trouw: ‘Bedrijven als Shell staan aan het roer. Als zij niet bijsturen, wie dan wel?’

Windowdressing en selectief winkelen wanneer het gaat om verantwoordelijkheden. Nee, geloofwaardiger zijn de groene intenties van het olieconcern er de afgelopen dagen niet op geworden. Sawan zal het weinig deren. Zolang de olie- en gasprijzen door het plafond gaan en de aandeelhouder kan rekenen op nog meer smerig geld in het laatje, blijft Shell pompen, tot de laatste drup. Voor de Groningers is het hopen dat de Eerste Kamer dinsdag de Nederlandse gaskraan durft dicht te draaien. Shell en vriendje ExxonMobil zijn de volgende rechtszaak al gestart. Een arbitragezaak tegen de Nederlandse staat wegens gederfde inkomsten. Want ook gas dat in de grond blijft, is een lucratief verdienmodel.

Bron: De Volkskrant, 6 april 2024

‘Ik had geen goede indruk van hem, omdat hij al heel lang in functie is’, zei Wang, student aan de Universiteit van Peking. ‘Deed me denken aan de Chinese dictator Chiang Kai-shek.’ Met deze weinig fraaie vergelijking moest Rutte het aanvankelijk doen. Maar na het on-Chinees open studentenvragenuurtje met Neerlands langstzittende premier zelf, was Wang een stuk milder. ‘Best goed’, vond hij hem.

Afgelopen week was Rutte op bezoek in China, als ‘oude vriend’ en ‘demissionair premier’. Nee, zijn bezoek was echt geen slimme lobbytrip in het kader van zijn Navo-chef-aspiraties. Al is de relatie met Azië – mocht hij de nieuwe baas worden – natuurlijk wel ‘een belangrijk speerpunt’.

Op 4 april viert het militaire bondgenootschap zijn 75-jarig bestaan. Een uitgelezen moment om de opvolger van Navo-topman Stoltenberg aan te kondigen. De Noor vertrekt in oktober, dus draait de ‘help Rutte aan de Navo-job’-promotiecampagne al maanden op volle toeren. De goedlachse communicator heeft inmiddels steun van 25 van de 32 landen. Hoewel Oost-Europese leiders liever een kandidaat zien uit eigen regio, lijkt hun weerstand niet meer dan een enkel wolkje aan een helderblauwe hemel. Grote kans dus dat onze Mark binnen afzienbare tijd zijn Haagse stolpje zal verruilen voor een Brussels stekje.

De man aan wie niets blijft kleven behalve het pluche, wilde lange tijd van geen wijken weten. Tot de positie van Navo-baas lonkte. Zonder pardon trok Rutte, die beweerde ‘na zijn premierschap leraar te willen worden’, opeens de stekker uit zijn vierde kabinet. Een ploeg die nog maar nauwelijks uit de startblokken was gekomen, sneuvelde onder de valse voorwendselen van een geëntameerd dispuut over nareizende migranten.

Dit leugentje voor eigen bestwil zal in de annalen geboekstaafd blijven als een van de verwerpelijkste verzinsels uit de naoorlogse politiek. Al zal de man die van leugens nooit zo’n principieel bezwaar maakt, niet hebben vermoed dat hij hiermee en passant zijn eigen partij verkwanselde ter meerdere eer en glorie van de blondgelokte alleenheerser die hij zelf jarenlang succesvol buiten de deur hield.

Een vertrek van de minister-president naar de Navo, voordat een nieuw kabinet op het bordes staat, levert volgens hoogleraar staatsrecht Wim Voermans ‘een unieke situatie’ op, ook als Rutte tot oktober de dubbelrol van Navo-chef en premier opeist – iets waar ze bij de VVD niet naar uitkijken. Zij zien liever Yeşilgöz als interim-premier, in de hoop de virtuele premierbonus binnen te halen – een wanhoopspoging om het besmeurde imago van de oneliners brakende partijleider wat op te vijzelen en een einde te maken aan de nog altijd voortdurende vrije val van wat recent de grootste partij van Nederland was.

Een interim-premier als volgende interimmer in het groeiende interim-arsenaal van dit demissionaire kabinet: wie kan het schelen? Als iemand de stoel maar warm houdt, zelfs de premiersstoel. Bovendien, nu geen van de formerende partijleiders zelf het Torentje zal betreden, is het zichtbaarste politieke ambt van ons land toch al gedoemd tot een interim-positie voor een nog onbekende, van buitenaf ingevlogen oproepkracht.

Of we daar beter van worden, valt sterk te betwijfelen. Maar voor een blondgelokte alleenheerser à la Chiang Kai-shek, de angst van student Wang, hoeven we even niet te vrezen.

Bron: De Volkskrant, 30 maart 2024

Waar ik ook kijk – op de tafel, de bank, de vensterbanken, het aanrecht – overal zie ik sinaasappelschillen. ‘Ze liggen te drogen’, legt Sanne uit. ‘Ik probeer plantaardig leer te maken, zodat je kleding daarvan gewoon in de prullenbak kunt gooien als het uit de mode is.’

De 23-jarige huisgenoot van mijn zoon studeert industrieel ontwerpen. Haar biologisch afbreekbaar leer moet korte metten maken met fast fashion, een van de meest klimaatvervuilende praktijken ter wereld.

Het Spaanse modeconcern Zara zette er eind jaren tachtig de traditionele kledingindustrie mee op zijn kop. In plaats van op een nieuwe kledingcollectie in zomer en winter werd het modeminnend publiek opeens elke zes weken – en inmiddels zelfs elke week – op een nieuwe collectie getrakteerd. De laatste haute couture, in een mum van tijd van de catwalk naar de massa, tegen ultralage prijzen. En dus produceren we jaarlijks 35 kilo textielafval per persoon en dragen we een kledingstuk gemiddeld slechts zeven keer. Fast fashion, een goudmijn voor de Zara’s, H&Ms en Sheins van deze wereld, heeft zich ontpopt als de grote aanjager van onze hedendaagse wegwerpmaatschappij.

Synthetische wegwerpkleding vol microplastics die razendsnel uit de mode is. Hele garderobes eindigen vliegensvlug afgedankt, of zelfs niet gebruikt, via de prullenbak in een verbrandingsoven of worden verscheept naar stortplaatsen in Afrika. Desastreus voor het klimaat. Alleen al de CO₂-uitstoot van al die klerezooi bedraagt zo’n 10 procent van het totaal in de wereld, meer dan de internationale lucht- en zeevaart bij elkaar.

Om de kosten te drukken, laten kledingfabrieken in landen zoals Bangladesh, China en Vietnam hun arbeiders zwoegen voor een hongerloontje. Vervolgens lozen ze illegaal alle chemische gifstoffen, waardoor rivieren nu zo vervuild zijn dat vissen niet overleven, gewassen niet groeien en de lokale bevolking geen toegang meer heeft tot schoon drinkwater. Áls er al water is, want geen industrie slurpt zoveel water als de kledingindustrie: 2.500 liter water voor een T-shirt en 7.000 liter voor een spijkerbroek, zo becijferde onderzoeksbureau KplusV voor het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat.

Fast fashion is een allesvernietigend kapitalistisch monster. Een duivelskind dat onze kledinghonger voedt, maar nimmer stillen zal. Enkele weken geleden begon Milieu Centraal een campagne die vrouwen moet helpen de lokroep van onlinekledingverkopers te weerstaan. Volgens gedragswetenschapper Judith Roumen van Milieu Centraal vinden zij zelfexpressie via kleding belangrijker dan mannen en kopen ze dus ook meer. Al komt van al die aankopen 70 tot 80 procent nooit uit de kast. Een twee uur durende onlinetraining moet de koopverslaafde vrouw van haar shopneigingen afhelpen.

‘Dat helpt geen zier!’, zegt Sanne fel als ik haar wijs op de website. ‘Mensen veranderen niet door meer communicatie.’ Ook het plan van de EU om alle kledingstukken vanaf 2027 te voorzien van een digitaal productpaspoort met herkomst en uitstoot, vindt ze geen goed idee. ‘Consumenten moeten het merken in hun portemonnee. Pas toen de energierekening explodeerde, zetten ze de kachel een paar graden lager en deden ze een warme trui aan.’ Het Franse parlement vindt dat ook en besloot vorige week fast fashion fors te beboeten. Een prijsopslag van 5 tot 10 euro per kledingstuk moet de modebewuste Fransen weerhouden van doorgeslagen kledingkoperij. Sanne ziet het wel zitten. Net als een verbod op reclame voor dit soort wegwerpmode. Maar dan niet voor echte wegwerpkleding. Die van sinaasappelleer bijvoorbeeld.

Bron: De Volkskrant, 22 maart 2024

‘Als je springt, spring dan van tien hoog.’ ‘Eetstoornis? Dan brengen we toch geen eten. Eens kijken hoe lang je het volhoudt.’ ‘Wil je euthanasie, dan koop ik een touw voor je. Kan je jezelf ophangen.’ ‘Ik snap wel dat je misbruikt bent als je je zo kleedt.’ Het schrikbarende rapport Eenzaam gesloten van de 26-jarige Jason Bhugwandass geeft een verbijsterend inkijkje in de mensonterende werkwijze op de Zikos-afdelingen van de gesloten jeugdzorg.

Crisisafdelingen met zeer kwetsbare tieners, veelal meisjes, blijken een repressieve gevangenis waar groepsleiders vernederen, manipuleren en zich stelselmatig bedienen van fysiek geweld. Met een snoeiharde aanpak die het laatste beetje zelfvertrouwen van de ‘bitches, kankerhoeren en mongolen’ verpulvert. Eenzame opsluiting, discriminatie, seksueel grensoverschrijdend gedrag, je maag draait om als je de verhalen leest.

‘In 2008 moesten jeugdgevangenissen veranderen in gespecialiseerde jeugdzorginstellingen. Maar het zijn nog steeds gevangenissen, letterlijk en figuurlijk’, vertrouwt een ex-medewerker uit de gesloten jeugdzorg mij toe. ‘Gebouwen met tralies, zware celdeuren en groepsleiding vol bokito’s die zich laten voorstaan op hun jarenlange ervaring als strenge jeugdgevangeniswerker. Ik ben er niet lang gebleven. De extreem repressieve aanpak, het gebrek aan specialistische psychiatrische expertise. Ik kon het niet voor mezelf verantwoorden.’

In 2019 concludeerde commissie-De Winter dat er sinds 1945 sprake is geweest van ‘systematisch psychisch en fysiek geweld’ in de Nederlandse jeugdzorg. Het kabinet beloofde beterschap en bood zijn excuses aan, inclusief een schadevergoedingsregeling voor slachtoffers. ‘Maar wie houdt de vinger aan de pols?’, waarschuwde De Winter.

Niemand blijkbaar, gezien de schrijnende ervaringen van Jason en zijn 51 lotgenoten, de laatste daterend uit 2023. Terwijl de signalen al jarenlang bekend waren. Pas recent, na het delen van de getuigenissen deed de inspectie invallen op de Zikos-afdelingen en gingen jeugdzorgaanbieders over tot een opnamestop. De inspectie wilde het rapport dinsdag niet formeel in ontvangst nemen, vanwege hun ‘eigen onafhankelijk onderzoek’. Een vage kulsmoes; vermoedelijk bang voor de eigen reputatie.

Ook Lieke Domburgh, bestuurslid van iHub, moederorganisatie van twee beruchte Zikos-afdelingen, bleef in een uitzending van Nieuwsuur vakkundig weg bij enige (h)erkenning van de vernederingspraktijken in haar organisatie. Ze noemde de jongeren ‘dapper’ en de verhalen ‘aangrijpend’, maar verantwoordelijkheid nemen voor de misstanden, laat staan excuses maken, deed ze niet. ‘Een duivels dilemma, waar moeten deze kinderen anders heen?’, was haar verweer. Begrijpelijk misschien, want ze zijn immers al vaak van het kastje naar de muur geschopt onder het mom van ‘te complex om te behandelen’. Maar nooit ofte nimmer een legitimatie voor vernedering, intimidatie en geweld door inadequaat personeel.

Ook de politiek huilt krokodillentranen. Nog altijd hangt de jeugdzorg forse bezuinigingen boven het hoofd en dus meer ellende voor de allerkwetsbaarste kinderen. De motie van GroenLinks-PvdA-Kamerlid Lisa Westerveld tegen nog eens een extra bezuiniging van 511 miljoen haalde het niet, omdat BBB, VVD, PVV en NSC tegenstemden. Dezelfde partijen die eerder de bezuiniging vurig bestreden.

Verontwaardiging over misstanden is een vluchtige emotie, blijkt steeds weer. De politiek schreeuwt moord en brand, bestuurders buigen deemoedig hun hoofd en kondigen weer een volgend onafhankelijk onderzoek aan. Tot de ophef weer uit het nieuws verdwenen is. Intussen wordt de jeugdzorggevangenis op papier gesloten, maar blijft in de praktijk open. Wachten dus op het volgende misselijkmakende rapport over jeugdige slachtoffers. Wie de werkelijke daders zijn, laat zich gemakkelijk raden.

Bron: De Volkskrant, 16 maart 2024

Rood staan en toch nog even dat hippe jurkje of die vliegvakantie scoren. Koop nu, betaal later. Millennials en GenZ zweren bij online shoppen op de pof. In een click en een zucht is het gepiept. Tot na dertig dagen de ellende begint. Torenhoge boetes en incassokosten. Schulden stapelen zich op. De door Arjen Lubach als pofbedrijven betitelde betaalapps zoals Klarna en Riverty groeien explosief en daarmee het aantal problematische schulden. ‘Veel jongeren zijn zich er niet van bewust dat ze aanzienlijk meer geld kwijt zijn als ze niet op tijd betalen en komen in de problemen’, zegt schuldhulpbranchevereniging NVVK in de Volkskrant.

Ook de Autoriteit Financiële Markten (AFM) maakt zich zorgen. Volgens de financiële toezichthouder wordt het kopen op afbetaling steeds normaler gevonden. Alleen al op TikTok wemelt het van de filmpjes waarin jongeren koketteren met hun ‘Klarnaschuld’. Probeer je koopdrift maar eens te beteugelen als jong mens met een nog niet ontwikkelde prefrontale cortex. ‘Precies het deel in de hersenen dat verantwoordelijk is voor functies als vooruitplannen en impulsbeheersing’, legt hersenonderzoeker Barbara Braams uit.

Hoe de gratisgeldverkopers daar misbruik van maken, onthult het AFM-rapport Buy Now, Pay Later. Het rapport citeert een onderzoek van nota bene Klarna zelf, waarin het Zweedse pofbedrijf schaamteloos zijn ware aard laat zien onder het motto ‘speel in op de shop-emoties van consumenten’. Zo weet Klarna dat ‘de twijfel met name in de betaalfase van het shopproces kan toeslaan’. En dus moeten in die fase de ‘dieptepunten’, zoals de betaaldienst de consumententwijfel noemt, ‘zo veel mogelijk worden afgezwakt’. Hiervoor heeft Klarna een trits aan trucjes, ter manipulatie van het irrationele consumentenbrein, zoals ‘cadeautjes geven’ of ‘schaarste suggereren om het verlangen aan te wakkeren’. En mocht het schuldgevoel van de klant opspelen als er op de betaalbutton moet worden gedrukt, dan is ‘elimineer negatieve emoties’ het recept van Klarna om ‘te voorkomen dat een spontane, snelle aankoop verandert in een logische, bedachtzame’.

Een ontluisterend inkijkje in de werkwijze van het fintechbedrijf van oprichter Stefan Siemiatkowski, dat deze zomer met een Amerikaanse beursgang ten minste 20 miljard dollar hoopt op te strijken. Binnenlopen door gewetenloos geld te verdienen aan menselijke zwakte, in het bijzonder die van jongeren met een kleine portemonnee, een staaltje afbraakkapitalisme ten top.

‘Ik maak me veel zorgen over de vele koop-nu-betaal-later-aanbiedingen die jongeren in Nederland krijgen’, waarschuwde koningin Máxima onlangs. Ook de Tweede Kamer sprak deze week opnieuw haar bezorgdheid uit over de pofbedrijven, nu is gebleken dat zelfs minderjarigen eenvoudig toegang krijgen tot de betaalapps. ‘De verleiding is te groot voor jongeren om producten te kopen waar zij eigenlijk helemaal geen geld voor hebben’, zegt VVD-Kamerlid Daan de Kort.

Omdat er nog geen Europese wetgeving is ingevoerd, komt het aan op moreel besef van deze bedrijven zelf. Ik heb er weinig fiducie in. Waarom zouden ze ook? Tot 40 procent van hun inkomsten komt uit boetes en incassokosten van laatbetalers. Boetes zíjn het verdienmodel. Pofgigant Klarna zal in aanloop naar de beursgang zijn toekomstige aandeelhouders vooral willen voorspiegelen wat voor groeibriljant het bedrijf is. Hoe meer laatbetalers, hoe beter. ‘Ik doe mijn best om de nachtmerrie van het bankwezen te zijn!’, schrijft de Klarna-ceo op X. ‘Ik doe mijn best om de nachtmerrie van kwetsbare consumenten te zijn!’ ligt een stuk dichter bij de waarheid.

Bron: De Volkskrant, 9 maart 2024

Rob Hadders, sidekick van EenVandaag-presentator Pieter Jan Hagens, vroeg het zich hardop af: ‘Hoe erg is dat nou als je niet goed kunt rekenen?’ Zelf kon Hadders niet hoofdrekenen, bekende hij. Maar ach, Caroline van der Plas ook niet en kijk waar zij nu zit! En voormalig onderwijsstaatsecretaris Sander Dekker wist een tijd geleden zelfs het antwoord op 7 keer 18 niet. Beetje pijnlijk, maar vooral heel troostrijk, vond presentator Hagens.

Vergoelijken van reken-analfabetisme is niet troostrijk. Het is ronduit gevaarlijk. Vooral omdat de gevolgen van rekenarmoede zeer ingrijpend kunnen zijn. Als je niet kunt uitrekenen ‘hoeveel vierkante meter laminaat je moet bestellen of hoeveel bouillonblokjes je gebruikt voor de soep’ – zoals Onderwijsinspectie-directeur Matthijs van den Berg het deze week verwoordde – is dat onhandig. Echt schadelijk wordt het als je niet weet hoe percentages werken, wat rente-op-rente is, en dat iets als gratis lenen domweg niet bestaat, wat de fabeltjesvertellers van koop-nu-betaal-laterbedrijven zoals Klarna ook beweren.

Driekwart van de vmbo’ers en eenvijfde van de havisten/vwo’ers in de onderbouw weten het antwoord niet op basisschoolsommen als: ‘De spaarrente is 3 procent. Er staat 100 euro op je bankrekening. Hoeveel is dat na 5 jaar?’ Dus luidde de Onderwijsinspectie maar weer eens de noodklok. Ze wijst op inconsistenties in rekenaanpak bij verschillende vakken, de slechte aansluiting met de basisschool en onvoldoende leskwaliteit. Volgens Sezgin Cihangir, directeur van het Mathematisch Instituut, beginnen de problemen al veel eerder. Hij ziet ‘ineffectieve rekenmethodes’ op de basisschool als de grote boosdoener.

Herkenbaar. Toen ik in 2019 als zij-instromende pabostudent van middelbare leeftijd kennismaakte met het hedendaagse rekenonderwijs bekroop me een waar Alice in Wonderland-gevoel. Weg waren de eindeloze rijtjes sommen, de staartdeling, de ezelsbrug ‘Meneer Van Dalen Wacht Op Antwoord’ en het almaar tafels stampen. In plaats daarvan trof ik in rekenboeken vooral verhaaltjes en plaatjes. Fancy lesmappen met elke twee dagen weer een nieuw rekenonderwerp, opgefleurd met vrolijke uitlegfilmpjes en spelletjes.

Rekenen moest vooral afwisselend en leuk zijn. Goed voor het verdienmodel van de lesmethodemakers, maar niet voor de rekenresultaten van mijn leerlingen.

Terwijl goed leren rekenen echt geen hogere wiskunde is. Scholen die terugkeerden naar het traditionele rekenonderwijs – met nadruk op technische vaardigheid (optellen, aftrekken, vermenigvuldigen, delen) als basis en intensief oefenen en herhalen met directe instructie door de leraar – zijn het bewijs. De rekenresultaten schoten omhoog. Cruciale voorwaarde: een leraar voor de klas die zelf goed kan rekenen. Dus gingen leraren terug naar de schoolbanken. Je kunt nu eenmaal niet onderwijzen wat je zelf niet weet.

‘Kun je goed rekenen?’, vroeg Jeroen Pauw dinsdag aan zijn sidekick, Olcay Gulsen. ‘Ja’, antwoordde ze zonder aarzeling. Tot op het scherm een som verscheen: ‘Een raam is op een schaaltekening 7 cm breed en 5 cm hoog. In werkelijkheid is de breedte 210 cm. Wat is de werkelijke hoogte?’

‘O nee, geen test toch?’, lachte de presentatrice haar rekenovermoed weg.

‘Ik begrijp het niet eens’, riep Pauw stoer, waarna Gulsen een poging deed: ‘Ik zou zeggen 3,5.’ Een ander antwoord bleef uit. Gelach aan de talkshowtafel over het eigen onvermogen. Gulsen, kermend: ‘Is dit serieus een vraag die een vmbo’er moet kunnen beantwoorden?’ Tot een tafelgast het verlossende ‘150 centimeter’ noemde. Weer gelach. En daarmee was het 2,5 minuten durende item over de rekenramp voorbij. Snel over naar minder lollige zaken.

Bron: De Volkskrant, 2 maart 2024

Toen Max een auto de gracht in zag rijden, bedacht hij zich niet. De 23-jarige student sprintte naar buiten en sprong in het halfbevroren water. Hij redde het leven van een jonge vrouw. Wat een moedig mens, dacht ik bij de filmbeelden van zijn heldendaad. Zou ik zonder enige aarzeling in de gracht zijn gesprongen? Of had ik 112 gebeld en mijn moed uitbesteed aan diegenen die er beroepshalve voor hebben gekozen moedig te zijn?

Moed staat volgens Van Dale gelijk aan dapperheid, onverschrokkenheid. Wikipedia noemt moed de bereidheid om de confrontatie met angst, levensbedreiging, pijn of onzekerheid aan te gaan én te doorstaan. Aristoteles vond dat moed draait om de balans tussen roekeloosheid en lafheid.

Helaas lijken we deze kardinale deugd zoetjesaan te verleren. Risico’s moeten worden vermeden, onze veerkracht vermindert. Na 79 jaar leven in welvaart en vrijheid zijn onveiligheid en oorlog abstracte begrippen, iets uit het verleden of ver weg. Na een eerste schok van de voorpagina’s verdreven, om alleen in ons zicht terug te keren bij lang bevochten terreinverlies, dodelijke massabombardementen of politiek gesteggel over miljardensteun.

Oorlog is buiten beeld, verscholen in het Midden-Oosten of in de Europese achtertuin. In Oekraïne bevechten al twee jaar lang honderdduizenden soldaten met hun moed ook onze vrijheid, wat tienduizenden bekopen met hun leven. Lastig je te verhouden tot zoiets angstaanjagends dat je niet aan den lijve meemaakt. Verleidelijk ook om de ogen te sluiten, risicoloos je geweten te sussen. Zeker als de oorlog – ver weg – alledaags wordt. ‘Wij gaven geld voor rampenfondsen, stuurden kleren en vingen ontheemden op. Wat kunnen we meer doen? We moeten verder met ons leven.’

Hoe makkelijk het is om weg te kijken, juist als offers moeten worden gebracht, laat de Oekraïens-Nederlandse Lisa Weeda zien in haar nieuwe boek Dans dans revolutie, over de oorlog in Besulia, een fictief land waar het grote Tenebria is binnengevallen. Een mythisch wezen dumpt dode oorlogsslachtoffers bij willekeurige mensen in een Westers land. Door te dansen kunnen zij de doden weer tot leven wekken. In het begin van de oorlog dansen ze vol overgave bij talloze dansfestivals. Na twee jaar slaat de oorlogsmoeheid toe. ‘Iemand uit Besulia moet haar maar halen. Dit is niet onze oorlog’, roept een vrouw tegen haar partner, als in hun woonkamer een dood meisje opduikt. Hoeveel ben je bereid te doen als het echte offers vraagt, is de ongemakkelijke vraag van Weeda.

‘Alles wat nodig is’, is het antwoord van Elena, de Oekraïense waarmee Volkskrantjournalist Iris Koppe correspondeert. Zelfs als dat betekent dat Elena’s enige zoon naar het front moet, met het levensgrote gevaar dat haar kleinkinderen opgroeien zonder vader. ‘Er is geen keuze’, zegt ze. ’Als iedereen voor zichzelf kiest, is er straks geen Oekraïne meer.’

‘Geen keus’, was ook wat verzetsstrijder Arnold Douwes zei toen hem werd gevraagd waarom hij zijn leven riskeerde door in de Tweede Wereldoorlog samen met dorpsgenoten 350 joden te redden. Douwes liet zich niet afpoeieren met ‘geen plek’, of ‘kijk elders.’ Hij sprak mensen aan op hun verantwoordelijkheidsgevoel. ‘Klein verzet kon zo leiden tot groot verzet’, schrijft Rutger Bregman in Wat maakt een verzetsheld? ‘Hulp kan zich in een samenleving op deze manier uitbreiden als een olievlek. Hulp is besmettelijk.’ Verzet tegen eigen onverschilligheid ook, hoop ik.

Bron: De Volkskrant, 23 februari 2024

Na ruim twee maanden was het zover: de publicatie van het eindverslag van de informateur. Hoewel, ‘verslag’ is een nogal hoogdravende term voor de zeven pagina’s proza die Plasterk had geproduceerd. Het schrijfsel van de tot politicus getransformeerde wetenschapper met de anders zo scherpe pen doet eerder denken aan een haastig opgetikt brugklaswerkstukje. Boordevol gemeenplaatsen, vaagheden en luchtfietserij.

Zo blijkt er van de op pagina één bejubelde overeenstemming over het handen-af-van-de-rechtsstaat-principe als basisvoorwaarde voor kabinetsvorming, op pagina vier weinig over. In een uit de kluiten gewassen voetnoot van de NSC-fractie staat dat de partij deelname aan een meer- of minderheidskabinet niet ziet zitten. En aan de tweede opdracht, de inhoud, is het formatiegezelschap überhaupt niet toegekomen. Niets over bestaanszekerheid, zorg, klimaat, migratie, goed bestuur. Plasterks formatie is jammerlijk mislukt. Een vechtscheiding vol venijn, nog voor de huwelijksvoltrekking. Een schertsvertoning met geruzie en gesteggel, aan talkshowtafels en op X. Meer was het niet.

Leuk voor Den Haag-watchers en hijgerige pers voor wie het politieke spel en bijkomende conflicten een grotere bron van nieuws is dan inhoudelijke standpunten en afwegingen van politici. Spel boven knikkers. Vorm boven inhoud. Ontluisterend voor iedereen die bij de verkiezingen hoopte op een serieus, inhoudelijk politiek debat.

Die hoop is alweer vervlogen, werd ook woensdag pijnlijk duidelijk. Het debat over de geflopte formatie had veel weg van de slotscène van een ondermaatse middeleeuwse klucht. Zelden zag ik zoveel slecht geacteerde verontwaardiging voor de bühne. De inhoudsarmoede droop ervan af. Een klaagzang van gekrenkte ego’s die niet verder kwamen dan vingerwijzen, semantische woordspelletjes en goedkope oneliners. Ze mochten niet over de vorm spreken, kermden ze. Wel over de inhoud, maar daar was overduidelijk niemand op uit.

Het marathondebat verzandde dan ook in vaag geleuter en een potje pispaal richting zondebok Omtzigt. De bewaker van de rechtsstaat die het rechts-populistische PVV-kabinet had moeten legitimeren, verkwanselde een rooskleurige toekomst samen door het zomaar uit te maken. ‘Weer afgewezen, dat pik ik niet!’, moet Van der Plas hebben gedacht, na haar eerdere op niets uitgelopen avances richting de NSC-voorman. Nadat Wilders en Yesilgöz hun gram hadden gehaald, was het haar beurt. ‘Een schoffering!’ brieste ze getergd. ‘Geen sorry gehoord.’

Het toppunt van triestheid, na een dag rancune, kwam echter van de man die nu roemloos de aftocht blaast, de gewezen informateur. Vlak voor het einde van het debat plantte Plasterk een vilein, maar uiterst effectief dienstautobommetje. Hoofd quasi-nederig voorovergebogen, een scheef lachje, op zachte, bijna terloopse toon: ‘Misschien aardig detail. Het is geloof ik niet indiscreet om te vermelden.’ Plasterks ultieme wraak.

Nog even dacht ik dat alleen zijn lijfkrant er een vette kop aan besteedde, maar niet lang daarna stortten de andere media zich als hongerige wolven op het verhaal dat Omtzigt de dienstauto van Plasterk had gebruikt voor een rit naar zijn geheime mediabriefing over zijn opstappen uit de formatie. Een auto, die gewoon ter beschikking stond van alle deelnemers aan de onderhandelingstafel, maar dat vergaten Plasterk en de media voor het gemak.

Had de gegriefde informateur toch nog zijn ultieme egotrip, en het journaille de ophef en het pikante nieuwtje waar de swipende meute zo naar verlangt. Nu mag Kim Putters een nieuwe poging wagen. Zijn opdracht van de Tweede Kamer: richt je op de vorm. Succes verzekerd.

Bron: De Volkskrant, 17 november 2024